De NOS en het gebrek aan ruimte voor waarheid

Het was begin van de middag, de brandende zon warmde het asfalt toen de instructies rondgingen. Geen loze kreten, geen romantiek over verzet — maar een nauwgezette choreografie van aanwezigheid. Ze zouden lopen als een lichaam. Compact. "We blijven samen, blijven lopen. Niet uiteenvallen," zegt Martijn Dekker. Ze liepen richting het hart van het spektakel — het NOS-gebouw, symbool van informatie en framing. Niet als één blok, maar als vingers van een hand, van drie kanten tegelijk. “Haha,” zegt iemand. “Zodat we daar van drie kanten aankomen.” De lol is serieus.

31 mei 2025, de dag dat Extinction Rebellion op het plein voor het NOS demonstreert met de campagne: NOS, wees eerlijk. Met de campagne NOS Wees Eerlijk eisen ze eerlijke verslaggeving zonder misleidende frames, nepneutraliteit en valse balans. Het verkennend onderzoek van Solid Sustainability Research onthult dat de NOS in slechts 22% van haar berichtgeving over extreem weer klimaatverandering benoemt, waarbij deze cruciale context vaak pas laat in het artikel wordt vermeld of zelfs geheel ontbreekt. Ook merkte Sybren Kooistra op, dat AI meer aandacht krijgt dan klimaatverandering. Hoewel er meer onderzoeksmethoden nodig zijn dan die van Kooistra om die conclusie te kunnen trekken, wellicht is het noemenswaardig, dat Brimicombe met andere methoden (2022) een vergelijkbaar patroon ziet in Brits nieuws. Daar wordt klimaatverandering amper gekoppeld aan natuurrampen.

Ondertussen klimmen een paar activisten het dak op om spandoeken uit te hangen aan het gebouw. De oplettende kijker ziet dat de journalisten in het gebouw klaarstaan dit spektakel vast te leggen met hun telefoon. Harde trom geluiden klinken over het plein, leuzen worden geschreeuwd en even later worden er paarse fakkels aangestoken. Er was meer een gebrek aan zuurstof daardoor dan een intimiderende sfeer.

Extinction Rebellion stond al eerder bij het NOS-gebouw — in november 2024 protesteerden ze tegen het verhullende taalgebruik rond Gaza. Toen bleef de berichtgeving tam, maar op 31 mei 2025 is de toon harder. De Volkskrant kopt dat XR “nu ook tegen het nieuws demonstreert”, het AD verwondert zich dat klimaatactivisten ook solidair zijn met Gaza, en de NOS benadrukt haar recht op eigen woordkeuze — al klinkt “tientallen actievoerders” nogal karig bij een opkomst van honderden. Als AD het zo verwarrend vindt: in 2008 zag ik al in Israël met eigen ogen hoe kolonisten bij watertekort liever hun bananen water gaven dan hun Palestijnse buren. Hopelijk is het nu duidelijk.

Laten we het geheugen even nog verder opfrissen: eind 2024 was het woord genocide nog geen gemeengoed in de journaaltaal. Human Rights Watch concludeerde pas in december — dat wat er in Gaza gebeurt, genocide heet. Pas in de loop van dit jaar begon het publieke bewustzijn die conclusie aarzelend te omarmen. De claim van het witwassen van massaal geweld — nog zonder meerderheidsconsensus — blijkt minder controversieel dan het benoemen van dat klimaatnieuws beter kan. Dat zegt niet alleen iets over de temperatuur van de planeet, maar vooral over het morele kompas van NOS — en misschien de pers als geheel.

De actie een ‘bezetting’ noemen suggereert voor de niet-activistische leek een bedreiging naar de pers, terwijl XR wil dat journalisten hun werk serieus nemen. Gelauffs reactie bevestigde dat frame: jullie willen dat wij jullie mening overnemen met jullie ‘eisen.’ Laura Kits licht toe: “We vinden de NOS ongelooflijk belangrijk voor de gaten in nieuwsverslaggeving, in de nood en in de democratie.”

Zij pleit dan ook niet voor minder, maar juist voor méér geld naar de publieke omroep. “Zodat er ruimte is voor bijvoorbeeld een klimaatjournaal en om de dingen echt de aandacht te geven die ze verdienen. Misschien ietsje minder dat er elke keer weer artikeltjes moeten worden geproduceerd… betere kwaliteit mag zeker meer geld.”

XR stelt geen eisen omdat ze de pers wil muilkorven, maar omdat ze journalistiek serieus neemt. Echte journalistiek vraagt niet om afstand, maar om betrokkenheid — bij de feiten, bij de context, bij de gevolgen van beleid. Natuurlijk is een ‘eis’ een heet hangijzer in een maatschappij die activisme is verleerd. De Dolle Mina's eisten erop los met legalisering van abortus, gelijke rechten en tegen de traditionele rolverdeling.

Tot slot benadrukt Kits dat de kritiek voortkomt uit een constructieve wens tot verbetering. “Wij staan juist voor diversiteit, maar dat komt wel met verantwoordelijkheid. En als je die verantwoordelijkheid niet neemt, dan is diversiteit ook een wassen neus.” Wat zij vragen is helder: eerlijke, onafhankelijke journalistiek die niet bang is om macht te benoemen en verantwoordelijkheid te nemen — ook als dat schuurt. Dus hoewel er een goede verklaring is voor de ophef, kun je tegelijkertijd een activist niet kwalijk nemen eisen te hebben.

Wat die eisen dan zijn? Niet meer dan dit: structurele redactionele ruimte voor klimaatsamenhang bij rampen. Een mensenrechtenperspectief in asielverslaggeving. Transparantie over bronnen, belangen, en framingkeuzes. Actieve correcties bij foutieve berichtgeving. Journalistiek die niet stilvalt wanneer macht spreekt, maar juist dan haar werk doet.

Persvrijheid betekent dat de overheid de pers niet mag onderdrukken; het zegt niets over burgers. Intimidatie is sowieso strafbaar. In 2022 concludeerde de NPO Ombudsman dat de NOS technisch correct bericht over klimaat, maar ook toont ze aan hoe comfortabel 'neutraal' kan zijn als de schade straks onomkeerbaar is. Mogelijk zijn tientallen doden door overstromingen in een Nigeriaanse stad, te ver weg van Nederland om klimaatverandering te benoemen.

Bij de gletsjerlawine in Zwitserland meldde de NOS eindelijk dat smeltende gletsjers door klimaatverandering risico’s vergroten — gevolgd door de obligate disclaimer: de oorzaak wordt nog onderzocht. Ook bij het nieuws over het dure stroomnet op zee, dat onze energierekening gaat verhogen, bleef de context achterwege: geen woord over de 37,5 miljard euro aan fossiele subsidies die Milieudefensie blootlegde. Misschien zegt die terughoudendheid ook iets over het vertrek van klimaatredacteur Rolf Schuttenhelm. Hij stapte op toen de NOS kritiekloos Russische oorlogspropaganda overnam: “Rusland zegt dat er gekozen is voor militaire doelwitten...” Geen weerwoord, geen context. De Volkskrant legde het wél uit: het energienet in Oekraïne doelbewust werd geraakt. Dat verschil heet journalistiek. XR was dus niet de eerste met inhoudelijke kritiek.

Ook binnenlands laat de NOS steken vallen. De NOS stelt zich op als neutrale waarnemer, maar herhaalt blind wat de rechtse machthebbers zeggen. Martijn Dekker merkt al op, “dat neutraal sowieso een lastig begrip is. Er is altijd een perspectief.” Toen Wilders dreigde met een kabinetscrisis over asiel, schreef NOS: ‘Wilders wil grenzen dicht, anders is PVV weg.’ NRC kopte: “Plannen volgens experts onhaalbaar.” NOS volgde met een artikel over streng beleid in andere landen, en een dag later een klaagzang van Faber die ‘tegenwerking’ ervaart. “Het las bijna als een handleiding,” zegt Dekker over het artikel dat het strenge beleid in andere landen benadrukt.

Geen duiding, geen mensenrechten. Ondertussen mogen Joost Vullings en Marleen de Rooy op de radio vertellen hoe ‘mild’ Nederland eigenlijk is—want de SPD zou strenger zijn. Ook Media Bias Factcheck viel dit op: "While the wording of articles is generally neutral and sourced there is evidence that NOS supports or perhaps does not reject the right-wing anti-immigrant and nationalist positions of the PVV party headed by Geert Wilders.” “Zo ver zou ik zelf niet willen gaan", zegt Kits hierover. Ook volgens Ground News leunt NOS naar rechts.

Het punt is niet dat framing bestaat — dat weten we. Het punt is dat framing onze werkelijkheid bepaalt. Je kunt allemaal feiten opnoemen, maar daardoor nog steeds niet de waarheid spreken. Martijn Dekker vond het te ver gaan om een halve waarheid een hele leugen te noemen. Toch knaagt het wel aan de eerlijkheid, wat ook de kern is van de campagne: NOS, wees eerlijk. Als een overstroming ‘weer’ is, maar geen klimaat, als een vluchteling ‘druk zet’ maar geen reden heeft om te vluchten, als genocide ‘controversieel’ is, maar oorlogstaal klakkeloos wordt overgenomen — dan schuift het venster van wat normaal is op. Naar rechts. Naar boven. Weg van mensen in nood.

Op het station wachtende op de trein, zegt een vrouw opeens: ‘Je hebt jouw shirt binnenste buiten en achterstevoren aan.’ Laten we het erop houden dat er weinig geslapen is — net als NOS moet ik ook kritiek kunnen incasseren. Daar moeten we eerlijk in wezen. Ze heet Puk van Noort en blijkt net zo scherp in inhoud als in observatie. Zo kaartte zij onder andere aan, dat de natuur te weinig C02 opneemt. Hoewel NOS daar inderdaad recent over heeft geschreven met een foto van de zee erbij, wordt de vernieling van het koraal niet wordt genoemd als een van de oorzaken. Zonder herstel van koraalriffen verliezen we een cruciale schakel in de mondiale koolstofcyclus: rifecosystemen ondersteunen zeegrasvelden en mangroves die samen miljoenen tonnen CO₂ vastleggen, en hun instorting verstoort het hele mariene CO₂-evenwicht. Om dit verlies te compenseren, zouden we jaarlijks miljarden (!) extra bomen moeten planten — een herbebossingsopgave van ongekende schaal.

De kritiek van Extinction Rebellion op NOS is terecht, al valt die slecht bij de NOS zelf. Een discussie over een wekelijks klimaatjournaal kun je hebben, maar de klachten van Extinction Rebellion snijden hout, ook als we kijken naar andere onderwerpen. Zolang de journalistiek weigert haar controlerende rol te vervullen, zullen anderen dat werk op zich moeten nemen. NRC komt met een stuk dat de media zijn geschrokken van de actie, maar hoor en wederhoor doen we blijkbaar ook niet meer. Niet alleen NOS had daar last van door de deuren dicht te houden vandaag.

Misschien is dat wel de kern van de verontwaardiging: dat de spiegel werd voorgehouden door gewone mensen die de talkshowtaal thuis lieten, maar wél begrijpen dat framing geen neutrale handeling is, maar een ideologische daad. Dat een verslag over klimaatrampen zonder klimaat, over honger zonder ongelijkheid, over Gaza zonder genocide geen informatie is, maar ontkenning.

De demonstratie verliep vreedzaam en de politie hoefde helemaal niet in te grijpen. Zolang de NOS liever vasthoudt aan de illusie van neutraliteit dan aan de werkelijkheid die brandt, verdrinkt en verhongert, zullen er mensen zijn die opstaan, aanbellen, en zeggen: dit is niet genoeg. Puur om haar aan haar eigen taak te herinneren. De waarheid heeft geen woordvoerder nodig, maar wel ruimte. En soms begint dat met lawaai op een plein.