De ondergang van het café en de politiek

Een politiek boek waarin cafés een prominente rol vervullen maar waar borrelpraat in ontbreekt. Dat is Het Kon Minder, de lessen van Johan Remkes, geschreven door politiek journalisten Thijs Broer en Peter Kee. De laatste is de politiek duider waar ik elke week op de radio mee in de clinch lig maar dat gevoel trad tijdens het lezen niet op. Ik las het boek tegen mijn verwachting in met plezier.

Ik kom eerlijk gezegd al jaren niet meer in cafés. Ik zit natuurlijk nog wel eens op een terras maar het hangen aan de bar is niet meer aan mij besteed, alleen al omdat ik geen alcohol drink. Ik ben ook niet de enige. Het op café gaan is meer iets uit de vorige eeuw maar de nationale troubleshooter Johan Remkes is er een levenslang liefhebber van, bijvoorbeeld toen hij in de gemeenteraad van Groningen zat. “Hoe hard de confrontaties in de gemeenteraad ook kunnen zijn, in het café na afloop drinkt hij zelfs met zijn grootste politieke vijanden een biertje. Persoonlijke verhoudingen moet je koesteren, leert hij, want je hebt elkaar altijd weer nodig.”

Het is een opvatting die de ruziezoekers die tegenwoordig aan de macht zijn, totaal niet lijken te huldigen. Zou dat mede komen doordat de maatschappelijke functie van het café is afgenomen? En dan bedoel ik alles wat er omheen hangt. Van het geklets tot en met het biljarten en het idee dat je zonder specifiek doel met elkaar tijd doorbrengt, een soort centra van gemoedelijkheid.

De beroemde studie van Bowling Alone uit 2000 van Robert D. Putnam beschrijft de onttakeling van de saamhorigheid in de Amerikaanse samenleving. De titel slaat op de verloren gegane sociale functie van de bowlingbanen. Voorheen trof men elkaar daar (dat wil zeggen vooral mannen) maar die ontspanningsgelegenheden verdwenen. In de tijd dat het boek verscheen kreeg natuurlijk ‘het multiculturele drama’ daar de schuld van maar toen ik het indertijd las viel mij vooral op hoeveel de opkomst van de televisie heeft bijgedragen aan de vernietiging van het sociaal weefsel. Avondactiviteiten namen af en de meningen van de Johan Derksens van die tijd werden belangrijker dan die van je buurman.

Het gaat daarbij om meer dan het sociaal weefsel. In zijn boek Grondleggers van de Moderne Wereld beschrijft de Britse historicus Peter Watson hoe belangrijk de grand cafés van Wenen zijn geweest voor de ontwikkeling van dominante ideeën begin 20e eeuw. Intellectuelen, van Freud tot Einstein, troffen er elkaar, discussieerden en beïnvloedden elkanders denken. Nu is er natuurlijk internet maar Reddit is toch iets anders dan Café Landtmann, of dichter bij huis Les Deux Magots. Deze tijd lijdt ook aan ideeënarmoede en dan bedoel ik de grote ideeën, niet de zoveelste start up.

Remkes schrijft nog een ander essentieel verschijnsel aan het café toe, constateren de auteurs: “In de politiek worden de belangrijkste deals niet gesloten aan de vergadertafel maar onder vier ogen, en zo nodig met een borrel op een bankje in het café.” Dat zijn de plekken waar vertrouwen kan ontstaan en groeien. En kijk, juist daar ontbreekt het momenteel aan bij een fors deel van de kiezers en de politici die hen vertegenwoordigen. Het zijn de mensen die, in navolging van hun messias Fortuyn, tekeer gaan tegen ‘de achterkamertjes’ die ze per definitie als verdacht beschouwen. Ondertussen blinken ze zelf alleen maar uit in ruziemaken en obstructie, zoals ook de voorbije twee jaar weer is aangetoond.

Het boek van Broer en Kee is een smakelijke anekdotische geschiedschrijving waar een beeld uit opstijgt dat vooral interessant is voor VVD’ers die met verbijstering kijken naar hoe hun partij is gekaapt door uiterst rechtse hysterieverspreiders. Remkes is een VVD’er van een totaal andere soort. Hij is een klassieke liberaal, naast economie staan menselijkheid en integriteit bij hem voorop. En het besef dat het nationaal belang altijd gaat boven het partijbelang.

De vraag is of de wijze van politiek bedrijven en besturen die het boek schetst uiteindelijk weer terugkomt. Of dat de rechtse kiezers het ingeslagen pad van onhebbelijkheid blijven volgen, tot het bittere einde van die doodlopende weg. Je zou er in het café een boom over op kunnen zetten. Tenminste, als je je dat met de huidige horecaprijzen nog kunt veroorloven.

Het Kon Minder, de lessen van Johan Remkes. Door Thijs Broer en Peter Kee. Uitgeverij Pluim. 232 pagina's.