Op 24 en 25 juni zal de “stad van internationale gerechtigheid en vrede”, Den Haag, gastheer zijn van de moderne oorlogsindustrie, ook wel bekend als de NAVO-top. In de aanloop naar de top hebben de promotors van de oorlogsindustrie zich buitengewoon ingespannen om de Europeanen ervan te overtuigen dat Europa ten ondergang is gedoemd als er niet miljarden extra worden uitgegeven aan de defensie-industrie.
De ironie van een economisch stagnerend continent dat nu nog meer aan wapens wil uitgeven, zal de meeste Europeanen helaas ontgaan. De situatie waarin Europa - en meer in het algemeen het Westen - zich bevindt, heeft het aan zichzelf te wijten. Van Oekraïne tot Palestina, tot India-Pakistan en de voortdurende oorlogen in Afrika, het Westen maait wat het heeft gezaaid. Ironisch genoeg hebben westerse hypocrisie, militarisme, verovering, oorlog en bewapening een wereld gecreëerd waarin het Westen nog meer militarisme nodig heeft om te overleven.
Na de top van deze week zal het meer van hetzelfde zijn dat het Westen in de puinhoop heeft gebracht waar het nu verder in wegzinkt. De oligarchie die de wapenindustrie ter waarde van biljoenen dollars controleert, zal feestvieren.
Om dit te begrijpen moet je bedenken dat de behoefte aan oorlog en conflicten en dus aan het produceren en verkopen van wapens al meer dan een eeuw een bron van economische groei is in het Westen. In 1935 bijvoorbeeld schreef Smedley Butler, generaal-majoor in de VS, het boek War is a Racket, waarin hij het Militair-Industrieel Complex (MIC) en de ondermijnende effecten ervan op de Amerikaanse democratie blootlegde. Hij stelde dat bedrijven, gedreven door winstbejag, maar al te graag gebruik maakten van het leger om hun economische agenda's te bevorderen, vaak ten koste van mensenlevens en wereldwijde stabiliteit.
Zo profiteerde de economie van de VS enorm van de deelname aan de Tweede Wereldoorlog - de productie van militaire goederen verhoogde het BBP van de VS tussen 1940 en 1945 met 72%. Walter Oaks beschreef in 1944 hoe de industriële en politieke elite van de VS zich realiseerde dat een Permanente Oorlogseconomie een waardevolle bron van economische groei zou zijn.
Van 1945 tot 1990 werd de Permanent Oorlogseconomie gerechtvaardigd in de context van de Koude Oorlog. Toen de Koude Oorlog in 1989 eindigde, werd een "vredesdividend" verwacht omdat het einde van de Koude Oorlog betekende dat de defensie-uitgaven konden worden teruggeschroefd. Aanvankelijk gebeurde dit ook, maar zonder de stimulans van de oorlog raakte de Amerikaanse economie in een economische malaise. Om de economie nieuw leven in te blazen, moesten de defensie-uitgaven nieuwe rechtvaardigingen vinden. Na verloop van tijd werden er genoeg excuses en leugens (bijv. "weapons of mass destruction") gevonden om de militaire uitgaven van de VS op te schroeven en zelfs te versnellen.
Zoals blijkt uit het Military Intervention Project van Tuft University, dat militaire interventies van de VS door de tijd heen bijhoudt, vonden meer dan 100 militaire interventies, een kwart van alle militaire interventies van de VS ooit, plaats na 1999 - met andere woorden, na het einde van de Koude Oorlog. De meeste van deze militaire interventies, in ieder geval de belangrijke, eindigden slecht voor de VS, wat er misschien op wijst dat het er voor de VS niet om gaat oorlogen te winnen, maar om oorlogen te voeren als rechtvaardiging om middelen naar het MIC om te leiden.
De oorlog in Oekraïne, die volgens sommigen in 2014 begon en in 2022 verhevigde met de inval van Rusland in het land, is hier een goed voorbeeld van. Het is een (proxy) oorlog die, zoals Emanuel Todd heeft betoogd, door de VS is verloren, waarbij Donald Trump in zijn tweede termijn voor de uitdaging staat om de VS te bevrijden van nog een militaire interventie die is mislukt. Of Rusland nu werd uitgelokt, of dat de oorlog het resultaat was van een agressor die in een gat stapte dat was opengelaten door de strategische blunders van het Westen (en de NAVO), de manier waarop het Westen de oorlog in Oekraïne heeft aangepakt - en het verlies van de oorlog - onthult strategische blunders en beleidsfouten die het MIC alleen maar hebben verrijkt en de permanente oorlogseconomie hebben bestendigd.
Bedenk bijvoorbeeld dat ongeveer 64% van de hulp van de VS aan Oekraïne sinds de invasie in 2022 - eind 2024 geschat op ongeveer 111 miljard dollar - terugvloeide naar Amerikaanse defensieaannemers. De industriële productie in de Amerikaanse defensie- en aanverwante industrieën is sinds de invasie met meer dan 17% gegroeid. Voormalig secretaris-generaal van de NAVO, Jens Stoltenberg, heeft naar verluidt aangegeven dat de NAVO zich zou moeten verplichten om Oekraïne jaarlijks voor 43 miljard US dollar aan wapens en militair materieel te leveren.
De Trump-regering wil de uitgaven aan het Amerikaanse MIC verhogen, maar met meer geld uit Europa. Europa is dus de nieuwe melkkoe geworden voor het Amerikaanse MIC. De nieuwe secretaris-generaal van de NAVO, Mark Rutte, is expliciet geweest om geld uit de begrotingen van Europese landen naar het WIC te gooien en zei: "Mijn voorspelling is dat over vier of vijf jaar de orderboeken van Naval, Thales, Leonardo, Rheinmetall, BAE Systems en de andere grote Europese defensiebedrijven - maar ook van kleine en middelgrote ondernemingen en innovatiesectoren van Türkiye tot Noorwegen - volgeboekt zullen zijn. Hetzelfde zal gelden voor de orderboeken in de VS omdat we zoveel nodig hebben."
Om critici van deze bestedingsplannen de mond te snoeren, wordt regelmatig gewezen op het grote Russische gevaar dat een existentiële bedreiging vormt voor Europa. Mark Rutte heeft bijvoorbeeld gewaarschuwd dat als de defensie-uitgaven in Europa niet aanzienlijk worden verhoogd, de Europeanen "een cursus Russisch moeten gaan volgen of naar Nieuw-Zeeland moeten gaan."
Het is echter niet zo dat Europa zijn defensie-uitgaven niet al enige tijd aan het opvoeren is, zoals degenen die steeds meer defensie-uitgaven promoten impliceren. Sinds 2016 heeft de EU verschillende strategische initiatieven genomen om het militair-industrieel complex verder te militariseren en te versterken, waaronder het aannemen van een mondiale strategie (2016), een EU-strategie voor de veiligheidsunie (2020), een EU-routekaart voor klimaat en defensie (2020) en een strategisch kompas van de EU (2022). Deze hebben al geleid tot een aanzienlijke stijging van de militaire uitgaven van de Europese landen. Tussen 2013 en 2023 stegen de militaire uitgaven van de NAVO-leden van de EU bijvoorbeeld met bijna 50% en de wapenaankopen met 168%.
Tussen 2014 en 2018 steeg de wapenexport van Frankrijk met maar liefst 47 procent - in 2022 was de land, na de VS, de op één na grootste verkoper van wapens ter wereld. Maar desondanks leiden de angst om onder de voet gelopen te worden door Rusland en de terugtrekking van de VS om vredesgaranties te bieden aan Oekraïne in maart 2025 tot het Witboek van de EU voor een Europese defensie - paraatheid 2030 (het ReArm Europe-initiatief). De EU is van plan 800 miljard euro extra uit te geven aan defensie.
Hoewel het plan Readiness 2030 de nadruk legt op "Europees kopen" om de Europese defensie-industrie te stimuleren, is dit op de korte tot middellange termijn zeer onrealistisch, vooral omdat Europa achterloopt op de VS wat betreft kritieke hightechsystemen zoals AI, satellietbewaking en militaire schepen, waarvoor het in de nabije toekomst afhankelijk zal blijven van de VS.
In zijn commentaar op Europa's extra defensieplan van 800 miljard euro heeft Yanis Varoufakis het belangrijke punt gemaakt dat "de trieste herinneringen aan het incompetente Juncker-plan, de Green Deal en het herstelplan kwamen weer boven. De enige manier waarop Europa zich kan herbewapenen is door fondsen te verschuiven van zijn afbrokkelende sociale en fysieke infrastructuur - waardoor een Europa dat al de bittere vruchten plukt van de ontevredenheid van de bevolking, die de opkomst van extreem-rechtse krachten over het hele continent voedt, nog verder verzwakt wordt."
Belangrijker is dat, naast deze nadelen, de verankering van de permanente oorlogseconomie in Europa de grootste bedreiging is. Het dreigt een grote militaire industrie in Europa te creëren die afhankelijk is van het geld van de belastingbetaler. Het creëert de morele risico's van het uitbreiden van een industrie die afhankelijk is van en profiteert van oorlog en conflicten elders in de wereld.
En het maakt het meer dan waarschijnlijk dat de EU door de VS in de val van Thycudides wordt meegesleurd, met andere woorden, dat zodra de EU haar defensiecapaciteiten opbouwt, de VS hen zal rekruteren in hun conflict met Iran en/of China (of wie dan ook). Bovendien zal het onvermijdelijk een wapenwedloop (naar de bodem) ontketenen omdat andere landen/regio's nu hetzelfde zullen doen - en die de EU, net als bij andere wapen-, technologie- en industrieraces, waarschijnlijk zal verliezen.
Omdat deze plannen worden opgesteld ten gunste van het machtige MIC, is het, zoals de geschiedenis heeft aangetoond, altijd erg kortzichtig en gericht op het geld dat kan worden verdiend, en niet op de vraag of het daadwerkelijk veiligheid zal garanderen, vrede zal brengen of goed zal zijn voor de rest van de wereld.
In feite kun je verwachten dat naarmate de wereld wordt overspoeld door meer en nieuwe wapens en nieuwe technologische wapensystemen, conflicten niet zullen ophouden, maar juist zullen toenemen; dat de veiligheid zal verdampen; en dat de sterk uitgeholde Europese democratie verder zal vervallen.
Dit is een herzien uittreksel uit mijn boek "The Economic Decline of the West: Guns, Oil and Oligarchs" dat net is gepubliceerd door Palgrave Macmillan.
Meld je hieronder gratis aan voor Joop NL. Iedere donderdag een selectie opvallende nieuwsverhalen, opinies en cartoons in je mailbox.