De opening van de Olympische Spelen van Parijs: Welkom in Wokistan

Censors over de hele wereld hebben zich vrijdagavond massaal verslikt en extreemrechts hing in de gordijnen vanwege het spektakel dat Parijs ten beste gaf als opening van de Olympische Spelen. Aan de 206 nationale teams en het internationale vluchtelingenteam was nog een team toegevoegd, constateerde de Franse krant Libération in het liveblog: Welkom in Wokistan.

Een kleurrijke ceremonie waarin Parijs liet zien wat ze is, de geboortestad van vrijheid en ideeën. Feilloos werd een verhaal geborduurd dat het verlangen naar vrijheid, gelijkheid en broederschap vertaalde naar deze tijd waarbij broederschap werd aangevuld met zusterschap en een indrukwekkende ode werd gebracht aan het feminisme en haar heldinnen. Dringend noodzakelijk, gezien de achterstand die vrouwen nog steeds opgelegd krijgen in de door mannen gedomineerde sportwereld.

Parijs is ook de stad van de liefde en die kwam in al zijn verscheidenheid voorbij, van drag queens tot een ménage à trois. In menig geestelijk dictatuur, die het denken en voelen wil beperken, moet het beeld op zwart zijn gegaan.

Zelfs de literatuur werd geëerd met een rondgang door de nationale bibliotheek, van Guy De Maupassant tot aan de eigentijdse ster Leïla Slimani en Nobelprijswinnaar Annie Ernaux als de schatten van Parijs die iedereen overal tot zich kan nemen, als ze niet verboden worden.

De hedendaagse cultuur kwam in al zijn facetten aan bod. Bij de NOS dachten ze dat Zorro de vlam droeg maar het was de hoofdfiguur uit Assasin’s Creed, een van de populairste games ter wereld die zich afspeelt op de daken van Parijs. Ik had wel medelijden met de commentatoren, die zich over het algemeen vooral specialiseren in het opdreunen van sportstatistieken, want je moest van goede huize komen om alle verwijzingen en betekenissen te zien en begrijpen. Ook dat is Frans: de verheerlijking van kennis.

Ik was deze zomer in Parijs om Frans te leren en kreeg van mijn docente de aanbeveling het boek Être Français te lezen. Het is geschreven door Omar Youssef Souleimane die in 2012 uit Syrië vluchtte, min of meer toevallig in Frankrijk belandde en zich na enige tijd realiseerde dat een terugkeer er niet in zat. Dus besloot hij Fransman te worden. In begrijpelijke maar ook zeer poëtische taal beschrijft hij dat proces. Het deed me niet alleen het leven van een migrant maar ook Frankrijk beter begrijpen. En het leven zelf. Hij beschrijft bijvoorbeeld hoe een relatie stukloopt omdat hij liefde wil forceren vanuit zijn behoefte om te delen en hij daarna pas beseft dat het juist andersom moet zijn: het delen is een logisch gevolg van een diepe verbintenis.

Natuurlijk loopt hij tegen racisme aan, maar ook daarin weet hij een gelaagdheid aan te brengen. Zoals hoe verwarrend het is dat zijn afkomst hem zowel interessant maakt als dat het de reden is voor afwijzing. Dat laatste is niet altijd definitief. Hij beschrijft een bezoek als schrijver aan een festival op het platteland waar hij door de plaatselijke bevolking aanvankelijk nogal vijandig bejegend wordt vanwege zijn afkomst. In een overmoedige bui begint hij met muzikale begeleiding Syrische poëzie te zingen en de sfeer slaat om. Prachtig vinden de toehoorders het en hij wordt prompt uitgenodigd om volgend jaar terug te komen.

Racisme, schrijft hij, is soms niet meer dan een muur van ijs die met wat warmte gesmolten kan worden. Het deed me denken aan de omslag die je vaak ziet in gemeenschappen waar vluchtelingen worden gehuisvest: eerst fel verzet, daarna bloeiende broederschap. Die uitsluiting op afkomst is natuurlijk ook geen exclusieve Franse of Westerse aangelegenheid. Hij verhaalt hoe hij in Syrië in de problemen kwam nadat hij de onderlinge haat tussen bevolkingsgroepen aan de kaak stelde.

Frankrijk is voor hem geen paradijs maar wel een verademing. Hij verbaast zich er over dat nogal wat medeburgers dat niet willen zien. Zo raakt hij op een terras in gesprek met een paar gele hesjes. Nadat hij desgevraagd heeft verteld dat hij is gevlucht uit Syrië wordt hij er op gewezen dat Frankrijk ook een dictatuur is. De vrouw begint uit te leggen waarom dat zo is in haar ogen. Souleimane denkt aan de martelkamers van Assad en merkt op dat je in een dictatuur niet kunt zeggen dat het een dictatuur is want dat is al voldoende om opgepakt te worden. De vrouw heeft geen idee waar ze over praat.

Dat gebrek aan besef treft hij ook aan in de scholen waar veel kinderen zitten met een migratieachtergrond. Hun afkeer van Frankrijk is even groot. Ze zien het als een racistisch territorium zonder toekomst. Hij beschrijft hoe ze zich moslim voelen maar tegelijk eigenlijk helemaal niks weten van de religie. Voor hen is moslim zijn een soort nationaliteit, bij gebrek aan acceptatie van wie ze zijn. Een plant kan niet groeien zonder wortels, schrijft hij. Je kunt je alleen maar op je gemak voelen als je geen problemen ondervindt met je afkomst.

Die werkelijkheid staat natuurlijk in schril contrast met het beeld van Frankrijk dat in de ceremonie werd gepresenteerd. Van de Franse filosoof Descartes hebben we geërfd dat in ons denken het altijd het een óf het ander moet zijn maar in de praktijk is het allebei waar. Frankrijk is een broeinest van diversiteit én van uitsluiting, van vrijheid én onderdrukking. Kijk maar naar het gedoe rond het dragen van een hoofddoek.

Daar kun je eindeloos over strijden en dat gebeurt ook. Maar Souleimane ziet daar voorbij een onverwachte verbinding ontstaan. Alle jongeren die hij spreekt maken zich zorgen om het klimaat, hun toekomst. De bestrijding van de klimaatcrisis, ja het akkoord van Parijs(!), kan alle verschillen overstijgen, constateert hij. Dat sluit ook aan bij deze Spelen. Het zwemmen in de Seine is meer dan een stunt. Het gaat er om de vervuiling en vernietiging van de natuurlijke omgeving zo terug te dringen dat het weer veilig wordt om het water in te gaan.

De planeet moet terugveroverd worden op de vernietigers. Dat was eigenlijk ook een andere boodschap van deze ceremonie, waarin met nadruk de noodzaak van vrede werd uitgedragen en van solidariteit met vluchtelingen. Het is een goede zaak dat al die mooie ideeën de wereld zijn over gestuurd. Hopelijk schieten ze wortel op planeet Wokistan.