De parallellen tussen de huidige situatie en het interbellum van de vorige eeuw zijn te groot om te negeren

”Dat die gekke Duitsers in die onzinpraat geloofd hadden? Ongelofelijk!”

Na een goede nachtrust en een hartig ontbijt is het makkelijker om slecht nieuws te verwerken. Maar de peilingen logen niet. Ja. De peilingen waarvan men steeds zegt dat ze onbetrouwbaar zijn. Hoezo onbetrouwbaar?

De statistische wetmatigheid van +/- 3.  Net als een kerstrapport vol onvoldoendes de voorbode is voor zittenblijven, zo bekeek ik de peilingen. Maar er was een andere kant: het gebrek aan urgentie en het diepe besef van zowel de pers in de VS als internationaal dat Donald Trump een gevaarlijke man is die de wereld in ellende wil storten. Zijn Project 2025. Wie in Nederland heeft dat document gelezen? Welke media waren er als de kippen bij om de signalen te herkennen en te erkennen dat men te maken had met een man die het NAZISME verheerlijkte tijdens publieke optredens. Dat zij als meneer Trump herkozen werd te maken kregen met een veroordeeld verkrachter. Een man die vrind is van Vladimir Poetin?

Weet u nog toen Amerika als the greatest nation on earth altijd klaarstond om dit soort affreuze zaken in landen te veroordelen en zo nodig een (proxy-)oorlog te voeren. Altijd met hulp van westerse bondgenoten die maar al te graag onder de paraplu van de grootste wereldmacht liepen en daarvoor grif in de buidel tastten.

Want dacht u dat Amerika van zichzelf zo rijk en machtig kon geworden?

Amerika gedraagt zich sinds de jaren 70 als de predator hegemon. De hegemoniale macht die beschermt maar daar ook van alles voor terugeist. In de jaren 70 waren de Japanners de grootste kredietverstrekkers van de VS. Tijdens de kredietcrisis van 2008 kwam aan het licht dat veel Europese banken (o.a. Belgische KBC) grote sommen investeerden in allerlei infrastructurele projecten (de metro van Chicago). Amerika was the place to be voor startups, wetenschap en onderzoek.  

Amerika had in 2010 een flink grote schuld uitstaan bij de Chinezen. Of die nu wel betaald is?

Maar hoe slecht de Amerikaanse economie ook draaide, er is altijd een kleine toplaag geweest die bleef profiteren. Het was vooral de welvaart van de gewone (lees: witte) Amerikaan die steeds meer onder druk kwam te staan. De Amerikaanse Jan-met-de-Pet die geloofde in de Amerikaanse droom: een eigen huis, twee grote auto’s en een kast voor zijn gun collection.

De grote leugen van marketeers en reclamejongens om arbeiders wijs te maken dat ze tot de middenklasse behoorden. Want hoe sterk was hun sociaaleconomische positie in werkelijkheid? Door outsourcing naar lagelonenlanden verloren zij hun banen. Ze hadden minder kansen om door te stromen naar het hoger onderwijs. De nekslag kwam in 2008 toen vooral die groep te maken kreeg met huisuitzettingen door renteverhogingen en torenhoge hypotheeklasten. Hun net gekochte huizen bleken minder waard. Wie ziek werd, kon de ziekenhuiskosten niet betalen en was veroordeeld tot de bedelstaf.  

De witte Amerikanen hadden het zwaar. Maar het leven voor vele zwarten en Latino’s was een hel. Het blijkt dat zwarten nog vaker dan de witte Amerikanen uit hun huizen werden gezet door de banken. Dat zij vaker dan witte Amerikanen door de banken waren opgelicht en van hun huizen werden beroofd. Ook met affirmative action en charter schools waren/zijn de onderwijsresultaten van zwarte kinderen significant slechter.

Barack Obama, deed wat hij kon om de sociale onrechtvaardigheid op te heffen. Maar hij wilde/ kon niet ingrijpen in de markt, om zo de samenleving rechtvaardiger te maken. Want het is die vermaledijde Laissez Faire, het fundament van het Amerika van de 1778 die het land vandaag transformeerde tot een archaïsche en dystopische moloch, waar alleen identiteitspolitiek en nihilisme kunnen groeien en bloeien. In die moloch is er slechts ruimte voor politieke avonturiers die praatjes verkopen, en verdeeldheid, ontevredenheid, bitterheid, haat en destructie kunnen zaaien.

In 2018 stelden Steven Levitsky en Daniel Ziblatt in hun boek How Democracies Die, dat de Amerikaanse democratie afbrokkelt “omdat culturele, sociaal-maatschappelijke en etnische tegenstellingen (vandaag de dag) te groot zijn om te overbruggen”. Een bekende empirische werkelijkheid die we vooral kennen van niet-westerse democratieën (zie bijvoorbeeld Arendt Lijphart (1977) en Donald Horowitz (1985))

De discussie of de westerse democratieën op hun laatste benen lopen is, zoals de Engelsen het zo eloquent zeggen, “een tomató-tómato discussie”. Maar de parallellen tussen de huidige politieke situatie en het interbellum van de vorige eeuw zijn te significant om te negeren.

Ik weet nog hoe wij als studenten voor het vak politieke psychologie met onverholen dedain naar dat domme gebral en gespuug van Hitler keken… ”Dat die gekke Duitsers in die onzinpraat geloofd hadden? Ongelofelijk!”.

Die oude tijden zouden niet terugkeren: “Mensen zijn vandaag de dag wijzer en beter geïnformeerd, zei de professor overtuigd. “Er is TV. Er zijn kranten die nette journalistiek bedrijven. Hitler zou geen kans gehad hebben”.

2024. de wereld kijkt naar een remake van Leni Riefenstahl’s Der Sieg des Glaubens” , en ziet een raaskallende oude man die bijna omvalt; Een man die gekke dansjes doet op de tonen van Leonard Cohens’ Halleluja; een oranje man die zijn politieke tegenstanders bedreigt en verbaal vernedert; een openlijke racist. De wereld als kroongetuige van dit optreden. Ze staat erbij, kijkt ernaar. “Mwah, het zal allemaal meevallen”.

Ze denken dat de tegenstander, Kamala Harris betere papieren heeft. Ze denken dat zij de zwarte kiezer aan zich kan binden. Ook al zeggen de peilingen andere dingen. Men vergeet dat juist de zwarte kiezer uiterst conservatief en vrouwonvriendelijk is. Dat mevrouw Harris door die groep niet ervaren wordt als zwarte vrouw. Ze vergeten hoe sterk die anti-abortuslobby is, hoe luid de stem van de Born Again’s klinkt in Middle America… ook al sijpelen er berichten in het nieuws dat er in Texas vrouwen sterven omdat er niet ingrepen mag worden ook al is het leven van de vrouw in gevaar. 

Wat zou de beste professor vandaag vertellen aan zijn studenten? Zou hij nog steeds met oogkleppen op, westerse, Weberiaanse paradigma oplepelen? Zou hij nog steeds achter dat eenzijdige curriculum staan en geloven in de robuustheid van de Westerse democratie? In “the voices of reason”?

Maar wat kunnen wij nu, op dit precaire moment, leren van politieke systemen op het Zuidelijke Halfrond? Dat populisten altijd een stapje voor zijn? Dat ze niet te onderschatten zijn? Ik noem u Suriname. Voor het gros van de westerse wetenschappers geen interessante casus. Maar het was wel Desi Bouterse die als een van de eerste leiders ter wereld de sociale media gebruikte om desinformatie en antipropaganda te verspreiden. Er was voor de verkiezingen van 2010 flink geïnvesteerd in het optuigen van een campagneteam speciaal voor Facebook om met name de jongere kiezer die op dit platform zat, te bereiken en aan zich te binden. Op deze manier wist de partij de reguliere media, die in handen van de zittende regering waren, te omzeilen. Ook voor de komende verkiezingen van 2025 gebruikt de partij de sociale media als voornaamste middel om te communiceren met de achterban.

Het verschil met bijvoorbeeld Wilders en de NDP, is dat de NDP de sociale media vooral tijdens de campagne inzet, terwijl Wilders X als megafoon gebruikt om te communiceren met de regering, de pers en het publiek. Trump doet hetzelfde.

Ja. Alsof ik zwaar getafeld heb. De appjes van vrienden uit Amerika klinken zorgelijk.

En dan lees ik dat Dick Schoof, samen met Victor Orban en Mark Rutte er als de kippen bij waren om meneer Trump te feliciteren. Ik moet opeens denken aan Neville Chamberlain en zijn bezoek aan Hitler in 1938.

“We want peace….but it’s war what we’ll get”.