De rechtse kolonisatie van de Nederlandse talkshow

De talkshows op de Nederlandse televisie zijn verworden tot een propagandamachine voor rechtse politiek. Terwijl progressieve stemmen worden weggehoest, krijgen extreemrechtse opiniemakers carte blanche om hun giftige boodschappen te verkondigen.

De Nederlandse publieke omroep is in recordtempo verrechtst. Waar NPO-voorzitter Henk Hagoort in 2009 nog klaagde dat de publieke omroep "drie keer de Volkskrant" was, sprak Diederik Samsom vorig jaar van "vier keer De Telegraaf", waarmee hij nog optimistisch was qua aantal. Nergens is deze verschuiving pijnlijker zichtbaar dan bij mijn eigen BNNVARA, de omroep haar progressieve erfgoed – van de VARA-zijde tenminste – zou moeten koesteren, maar in plaats daarvan vooral lijkt te willen concurreren met WNL en Vandaag Inside om wie het hardst kan buigen voor rechtse frames.

De lancering van Pauw & De Wit afgelopen maandag was een klap in het gezicht van elke progressieve kijker. Op sociale media, met name de – toegegeven – linkse bubbel Bluesky, klinkt felle kritiek op de oude talkshow in een nieuw jasje, en ook op BNNVARA. Linkse bubbel of niet, die kritiek is terecht. Maandag trapte het programma af met JA21-politici Joost Eerdmans en Ingrid Coenradie, geflankeerd door afzwaaiende PVV’er van het eerste uur Fleur Agema. Deze line-up was een bewuste keuze, een statement dat zelfs bij een klassiek linkse omroep rechtse politici, zelfs die van de extremistische snit, nu van harte welkom zijn.

Die laatste zijn niet mijn woorden. Het was Jeroen Pauw zelf die BNNVARA cynisch als "dat linkse clubhuis waar rechts Nederland van harte welkom is" omschreef. Maar wat hij verzweeg, is dat zijn eigen tafel in dit "linkse clubhuis" inmiddels volledig is overgenomen door rechtse stamgasten. De gastenlijst van de eerste week, behalve de hierboven genoemde extreemrechtse politici ook onder meer koningin van de onderbuik Angela de Jong, opperboerin Caroline van der Plas, VVD-coryfee Johan Remkes, Elodie Verweij was geen uitzondering, maar de nieuwe norm. Een norm die volgens Tim de Wit niet vooral niet moet worden gezien als een "agenda”. Ok, Tim.

Een van de meest perfide aspecten van deze talkshow-verrechtsing is die constante verontwaardiging over "de rechtse burger/stemmer/kijker/vulmaarin die zich niet begrepen voelt". Progressief Nederland heeft in talkshows geen werkelijk bestaansrecht, vooral de boze burger moet worden bediend. Deze obsessie met het paaien van rechtse kijkers – die overigens massaal naar Vandaag Inside kijken en zich behalve op sociale media geen bal aantrekken van de publieke omroep – is een vorm van masochistische onderwerping.

Keer op keer wordt ons voorgehouden dat Nederland nu eenmaal rechtser stemt, alsof dit een natuurwet is waartegen geen verzet mogelijk is. Maar dit is een drogreden. Juist omdat Nederland rechtser stemt, zou de publieke omroep, of in elk geval mijn eigen “linkse clubhuis” BNNVARA een tegenwicht moeten bieden, een alternatief perspectief. In plaats daarvan kiest men ervoor om mee te gaan in het frame dat extreemrechts heeft gecreëerd.

Het is ook niet alsof die geluiden elders niet meer dan welkom zijn. WNL-hoofdredacteur Bert Huisjes had zoals bekend zijn journalisten geïnstrueerd om VVD'ers “met fluwelen handschoenen” aan te pakken. Zijn opvolger Kees Berghuis was tien jaar lang VVD-spindoctor, dus je hoeft niet te verwachten dat die handschoentjes uitgaan.

Het resultaat is voorspelbaar: sinds de val van het kabinet zijn VVD'ers 31 keer te gast geweest bij WNL-talkshows, tegenover slechts 9 keer voor GroenLinks-PvdA. Anderen doen het niet veel beter: bij Sven op 1 bijvoorbeeld waren er 37 VVD'ers te gast tegenover 7 van GroenLinks-PvdA. Dat is geen journalistiek meer, maar ordinaire belangenbehartiging. Progressieve satire zoals Plakshot (VPRO) verdwijnt ondertussen, terwijl rechtse opiniemakers als Johan Derksen, Angela de Jong en Tina Nijkamp overal een podium krijgen.

De capitulatie van BNNVARA is in dit licht dan ook extra pijnlijk. Nee, ik pleit niet voor een links propagandaplatform waar progressief Nederland met elke lukrake bewering wegkomt, maar de waarheid heeft dat ook helemaal niet nodig. Waar zijn de progressieve waarden aan de talkshowtafel? Waar zijn de taboes die worden doorbroken, waar is het podium voor de underdog?

Een redacteur van Pauw en De Wit merkte op dat "de rechterflank zo bij elkaar gebeld was" voor gastoptredens, terwijl linkse politici moesten worden overgehaald. Dat is niet zo gek als je ziet dat rechtse politici in een warm bad terechtkomen, terwijl linkse politici nog net niet voor een vuurpeloton worden geleid. Dat werd maar weer eens pijnlijk duidelijk toen aan het eind van de week Frans Timmermans te gast was. Voormalig parlementair journalist Roel Geeraedts nam het ondankbare taakje op zich om alle aan Timmermans gestelde vragen uit te schrijven. Het is om moedeloos van te worden. Het dieptepunt was waarschijnlijk het moment dat Timmermans werd geconfronteerd met de door Geert Wilders verspreide nazipropaganda, door de GL-PvdA-leider terecht zo genoemd. In plaats van te bespreken waarom die propaganda zo gevaarlijk was, kreeg Timmermans de vraag of het nu niet juist hij was die radicaal overkwam. Het werd er niet beter op, ik citeer Sheila Sitalsing in de Volkskrant:

“[…]eerst kwam er een filmpje waarin Dilan Yesilgöz stelt dat Timmermans een extremistische partij leidt. Vervolgens legde de duider van dienst [Elodie Verweij, PV] uit dat het GL-PvdA-programma volgens haar ‘klassiek PvdA, niks radicaals, wel heel links met veel overheidsingrijpen’ is – best inhoudelijk. Daarna kreeg Timmermans even het woord en dreigde het echt inhoudelijk te worden; over overheidsingrijpen bij geprivatiseerde busbedrijven die buslijnen schrappen. De gespreksleider greep ferm in: ‘Maar meneer Timmermans u geeft een inhoudelijk antwoord! Reageer eens stevig op het filmpje.’”

Zucht…

Achter deze verrechtsing van de talkshows, ook die van BNNVARA, schuilt een cultuur van angst. Angst voor kritiek van rechtse opiniemakers als Johan Derksen en Angela de Jong, angst voor dalende kijkcijfers van een publiek dat in navolging van Wilders sowieso van het Mediapark een woonwijk wil maken, angst voor nog meer bezuinigingen door een volgend (extreem)rechts kabinet. Zoals Sander Schimmelpenninck terecht opmerkte: "De ellende en agressiviteit die je over je heen krijgt als je door de Telegraaf- en SBS-hoek wordt neergezet als links, is groot."

Deze angst heeft geleid tot de perverse situatie waarin linkse presentatoren zich genoodzaakt zien zich te verontschuldigen als ze een keer een progressief standpunt innemen, waarin de broodnodige kritiek op extreemrechts wordt gezien als partijdig en subjectieve journalistiek, en waarin een van de meest basale journalistieke opdrachten – het ter verantwoording roepen van machthebbers – wordt weggehoest als links, of nog erger, “woke”.

Het zijn niet alleen de talkshows die zich in een crisis bevinden, maar de gehele democratie. Wanneer de publieke omroep volledig wordt gedomineerd door (extreem)rechtse frames, wanneer progressieve stemmen verdacht worden gemaakt en worden weggedrukt, wanneer journalisten zich gedragen als de tassendragers van rechtse partijen, dan ligt de democratie met haar nek op het hakblok.

De talkshow is verworden tot wat mediawetenschapper Merijn Oudenampsen terecht "machtsjournalistiek" noemt: "Een journalistiek die zich niet richt op waarheidsvinding, maar op het eindeloos herkauwen van momenteel dominante frames." En die frames vallen inmiddels bijna van de rechterzijde van het spectrum af, de eindeloze donkere diepte in.

Laat mijn geliefde BNNVARA alsjeblieft terugkeren naar haar progressieve wortels, hanteer een strikter toegangsbeleid voor het linkse clubhuis. In het Ajax-supportershome kom je er ook niet in met een Feyenoord-shirt, of vice versa. Laat de excuses voor het stellen van harde, scherpe vragen aan rechts achterwege, steek het gevoel van geborneerde rechtse kijkers waar het zonnetje niet schijnt. Zoals ze in die hoek zelf graag zeggen: facts don’t care about your feelings. Wees geen platform voor (extreemrechtse) propaganda, maar durf te kiezen: ben je een progressief platform of niet?

Een bevestigend antwoord betekent meer aandacht voor onderbelichte en gemarginaliseerde groepen, meer kritiek op machtsstructuren (onthoud vooral dat de VVD al meer dan 40 jaar in het centrum van de macht staat en dus op geen enkele wijze mag reppen over wat er nu echt moet en zal gaan veranderen), meer diversiteit in de gastenlijsten en vooral: het besef dat zogenaamde neutraliteit in een tijd van woekerend extreemrechts en ondermijning van de democratie helemaal geen neutraliteit is, maar een keuze. En wel een verkeerde.

De Nederlandse talkshows waarmee nog altijd zo veel mensen worden bereikt en die politieke agenda’s sturen zijn helaas te belangrijk om over te laten aan rechtse propagandisten. Het is tijd dat progressief Nederland opstaat en haar eigen media herovert. Er hangt simpelweg te veel vanaf.

Waar ik me in dit stuk vooral richt op de omroep waar ik zelf, tot mijn groot genoegen, al een decennium deel van uitmaak, is het probleem met de talkshows mediabreed. Zie daarvoor dit voortreffelijke artikel in de Volkskrant van Gijs Beukers, waar ik voor enkele citaten en voorbeelden in mijn stuk uit heb geput.