De sneakers van Van der Plas dragen bij aan de toegankelijkheid van macht

‘Wat zal ik vandaag eens aantrekken voor het stikstofdebat?’ Ze stonden allebei voor hun kast en scanden de verschillende mogelijkheden. Uiteindelijk ging Caroline van der Plas voor een paar zwarte Vans met plateauzolen, terwijl Christianne van der Wal besloot om voor de dag te komen met blauwe suède loafers. Die keuze lijkt onbenullig, maar is het niet.

Nike Tech Fleece
Over smaakt valt niet te twisten, luidt het spreekwoord. We moeten er niet alleen wel over twisten, maar het is een nog beter plan om duidelijk te zijn over de macht van smaak. Smaak is namelijk veel meer dan een kwestie van wat iemand als wel of niet mooi ervaart. Smaak is een, vaak onbewuste, strategie om de sociale wereld hiërarchisch te ordenen. Om te bepalen wiens gedachten jij wel de moeite waard vindt om over na te denken en wiens gedachtes je nog geen seconde van je tijd gunt. Wie een bedrijf of overheidsorganisatie wel of niet mag leiden. Smaak kun je zien als een soort esthetische geaardheid, die iets zegt over iemands sociale achtergrond, je krijgt allerlei gedachtes bij over in welke familie en context die smaak is aangeleerd en, misschien nog wel belangrijker, het stimuleert voorspellingen over waar die smaak wel en niet thuishoort in deze maatschappij. Mark Rutte zien we liever niet in een Nike Tech Fleece en de voorzitter van DSM, Corien Woortman, moet geen te strak zittende polyester trui van Miss Etam aantrekken. Dan kunnen we ons niet voorstellen dat ze functioneren.

Alledaags luxe
Dit mechanisme speelt overal in de samenleving, dus ook in het onderwijs, de plek waar kansen gecreëerd worden, carrières voorbereid en voorspellingen over de toekomst gedaan. Smaak speelt daar op een hele subtiele manier een rol in, waar we het eigenlijk nooit over hebben. Op scholen dragen docenten of leidinggevenden ook kleding, die heel generaliserend valt te vatten onder de noemer ‘gematigd opgewekt’. Wel een gekleurde sneaker of een frisse trui, maar in verdraagbare kleuren (zoals grijs, beige, zalm of blauw, tikje roze of aanwezig groen), bij voorkeur van natuurlijke materialen, niet te uitbundig en enigszins betaalbaar. Heel anders dan bijvoorbeeld de kleding van de ouders die ik bij mij in de straat op het schoolplein in Amsterdam West zie staan: een subtiel glittertje in de hoofddoek, strakke wenkbrauwen, meer gebruik van roze en zwart, synthetische materialen, lakschoenen met een gouden randje of strakke puntige sneakers. Laten we de smaak ‘alledaags luxe’ noemen.

Knetter in de bovenkamer
Deze twee smaak-entiteiten hebben een afhankelijkheidsrelatie met elkaar. De ‘gematigd opgewekten’ gaan namelijk de onderwijscarrière van de ‘alledaags luxen’ bepalen. Hierin nemen de ‘gematigd opgewekten’ onbewust in hun afwegingen mee, dat synthetische materialen niet thuishoren in de hogere regionen van de samenleving. Alleen het idee al dat we in de toekomst een minister-president zouden hebben met strak gezette wenkbrauwen en een subtiel glittertje in haar synthetisch vest, zorgt ervoor dat de bovenkamer van de ‘gematigd opgewekten’ gaat knetteren. Docenten gaan mede aan de hand van de smaakvoorkeuren van ouders en kinderen onbewust voorspellingen doen over de toekomstige sociale positie van het kind en de bijbehorende intellectuele verwachtingen. Zo past het ene kind gevoelsmatig perfect achter de kassa van een tankstation en hoort het ander thuis in de bestuurskamers van Patagonia.

Modder tussen de tenen
Terug naar de Vans van Van der Plas en de loafers van Van der Wal. Ook hun schoenen communiceren onbewust met elkaar in de hoofden van de politica. Van der Wal denkt misschien wel over de plateauzolen van Van der Plas: ‘Jij hebt geen idee wat je aan je voeten hebt. Het is een skateschoen, die dicht op de plank moet staan om er gevoel mee te houden en de sport uit te kunnen oefenen. Op het moment dat je daar een plateau tussen gaat plakken, verliest de schoen haar functie. Maar jij denkt misschien dat die plateaus er zijn om droog mee door de modder te kunnen lopen’. Terwijl Van der Plas denkt over de loafers van Van der Wal: ‘Ik kan wel zien dat jij al een tijdje niet meer op een boerderij bent geweest. Met deze stappertjes zit de modder al tussen je tenen, nog voordat je het erf oploopt.’ En dan moet het debat nog beginnen.

Vrij baan maken
Wat interessant is aan de ontwikkeling van BBB op schoenniveau, is dat de verhoogde skateschoen van Van der Plas nu gewaagd is aan de loafer van Van der Wal, door de uitslag van de Provinciale verkiezingen en de versterkte machtspositie van de BBB. En dat roept weerstand op bij de loafer-dragers, die gewoon graag hun veilige machtspositie willen behouden en er niet aan moeten denken dat de verhoogde skateschoen het voor het zeggen gaat krijgen. En dat wordt een pittig gevecht, want zo zegt de Franse socioloog Pierre Bourdieu: ‘aesthetic intolerance can be very violent’. Maar als Van der Plas het wint, is ze met haar schoenkeuze vrij baan aan het maken voor alle toekomstige verhoogde skateschoendragers die ook een carriere op het Haagse pluche ambiëren. En dat biedt hoop voor een toekomstige minister-president met strak geëpileerde wenkbrauwen en een synthetisch vest met een subtiel glittertje. Want wat Van der Plas kan, kan zij ook.