De term fascisme is in de mode, linkse opbouw helaas niet

Fascisme is hèt trefwoord om te gebruiken als je ertoe wil doen in de politieke discussie anno nu. Wetenschappers en activisten hebben een monsterverbond gesloten om een vijand te creëren die er als symbool in gaat als koek. Ik ben het hier niet mee eens omdat het averechts werkt. Geen misverstand: ik vind ook dat de democratie, de rechtsstaat en de vrije meningsuiting onder druk staan. Hier en in veel andere landen is een sluipend proces aan de gang van normalisering van radicaal en extreemrechts. Soms gaat dat knap ver richting autocratie. Maar mijn nekharen gaan overeind als dat fascisme-etiket er dan weer op moet komen. En de schaarse remedies komen niet of nauwelijks toe aan waar het echt om gaat: mensen organiseren, tegen deze trend in. Kan dat niet beter?

3 x fascisme
Grofweg onderscheid ik drie sferen waarin het begrip fascisme voorkomt. Allereerst het historische fascisme, dat van de jaren ‘20 tot halverwege de jaren ‘40, van vooral Mussolini en Hitler. Dan is er het fascisme van de politicologen, sociologen, historici, intellectuelen en van de journalistiek. Dit heet deels voort te leven tot op de dag van vandaag en weer te herleven als dreigend toekomstbeeld. En als het Trumps streken erbij rekent, hoe het dus bijna weer terug is. En met Poetin ….

Maar als dit begrip zo breed wordt toegepast en zo veel omvattend wordt dat zowat alles eronder valt, verliest het zijn betekenis. Het wordt dan een containerbegrip voor alles wat autoritair, racistisch chauvinistisch is. Je kunt er dan weinig meer mee, want je duidt er niets specifieks meer mee aan. Je bent dan een wat meer politiek ingekleurde variant van de Mensen Tegen Alles Wat Vies En Voos Is.

Tot slot is er het gecreëerde fascisme als vijandbeeld, van scheldwoord tot containerbegrip. Dat scheldwoord is er altijd al geweest, vanaf het begin van de fascistische manifestaties, en dat was heel  begrijpelijk. NSB’ers als fascisten brandmerken – heel begrijpelijk. Dat er nu, na de rellen van Den Haag, gesproken wordt over fascisten, is dat tot op zekere hoogte ook. Maar het kan ook ontaarden in alles wat je niet bevalt fascistisch noemen. Dat doet zich nu alom voor.

Syllogisme
Het is dan qua logica hetzelfde als met het oude syllogisme van het communisme, of zoals nu, van woke, of een tijdje geleden het cultuurmarxisme. Tijdens de Koude Oorlog was het dè truuk van rechts om linkse mensen, ook gematigde, als communist bestempeld te krijgen. Daar rustte toen voor velen een zwaar taboe op, dus de vermeende communist kon het verder wel schudden. Die was uitgerangeerd. Het nieuwste foefje vanuit rechts is nu om dat met woke te doen.

Met het begrip fascisme gebeurt feitelijk hetzelfde. Benoem iemands optreden, of dat van een groep als fascistisch. Fascisme = fout, dus die persoon of club is fout en klaar ben je. Je spreekt de veroordeling uit en voltrekt tegelijk het vonnis.

Er is echter een groot nadeel: je slaat op die manier elke inhoudelijke discussie ergens over dood nog eer die begonnen is. Er blijven slechts emotionele argumenten over om mensen te overtuigen van jouw andere standpunt, en dat zijn meestal niet de beste. Dit is toch fascisme? Zie je dat dan niet? Je blijft dan eindeloos hameren op de juistheid dat idee. Radicalisering ligt dan op de loer. Jouw strijdbaarheid wordt je boodschap in plaats van wat je inhoudelijk te melden hebt. Daar liep het nieuwlinkse denken van de jaren ‘60 en ‘70 ook stuk op. De wervende kracht om aarzelende, gematigde mensen voor jouw beweging te interesseren verdwijnt. Sektarisme is dan je eindstation.

In een sfeer van gepolariseerde discussies is dat de beste manier om radicaal rechts en extreemrechts de ruimte te geven. Die spelen namelijk in op onderbuikgevoelens en hebben de massamedia mee, terwijl links tandeloos braaf is. Waarvan akte en ook nog eens structureel.

Rottigheid, positief en met humor
Als je dan zo nodig antifa’tje wil spelen, doe het dan gelijk goed. Dus geen vredesduiven op plakzuilen. Neem de meeste tactieken van rechts over. Die werken namelijk. Maar richt die op de grote middengroep aarzelende mensen die eigenlijk best voor een progressief verhaal te porren zijn. Speel op de persoon en doe het vooral ook met humor, die best gemeen mag zijn. Maak ze belachelijk en kom vooral zelf ook met je eigen positieve boodschap. Spreek mensen aan op die punten waar ze last van ondervinden en hun zorgen over hebben. Geef aan dat ze  worden gebruikt, voor de kar van anderen gespannen en verleid om zondebokken te kiezen, terwijl de mensen achter de oorzaken buiten schot blijven. De huisjesmelkers achter de woningnood, de agro-lobby achter het stikstofslot, de laagste lonensectoren met hun arbeidsmigranten in de verdomhoek, enzovoorts. En de politici die dat in stand houden zijn allemaal bekend.

Recente analyses tonen aan dat je mensen minder motiveert en mobiliseert met een negatieve dan wanneer je met een positieve boodschap komt. Dat geldt voor al je uitingen: leuzen, flyers, affiches, filmpjes, artikelen enzovoorts. Met name uit de Verenigde Staten komen veel van zulke berichten, via onder andere de Grassroots Connector, op het Substack platform. Het is daar een snelkookpan van ontwikkelingen, tegen de politiek van de sloopkogel van Trump en zijn trawanten. Maar het gaat ook daar niet vanzelf: bij de 7 miljoen van 18 oktober zag ik erg veel negatief getoonzette borden en spandoeken. Ook de titel van “No Kings Day” is nog negatief. Maar goed, gelukkig was er ook positief klinkende humor te zien en die beweging groeit nog steeds. Nu nog dat tikkeltje méér.

Het goede nieuws: hier is in ons land de laatste tijd ook een toenemende aandacht voor. Er zijn organisaties die zich met trainingen en zo hierop richten ten behoeve van actiegroepen en mensen die zich ergens voor willen organiseren.  Er verschenen artikelen over in De Groene Amsterdammer en De Correspondent en er zijn regelmatig interviews in de podcasts van De Linkse Revolte. De FNV is er al een aantal jaren met succes mee bezig onder de noemer van ‘organizing’. De verdere navolging hiervan staat echter nog in de kinderschoenen. Wanneer gaan al die goede initiatieven hun krachten nou eens bundelen? Als ze eens een congresje hielden? Daar watertand ik nu al van ...

Stel nou ….
De energie die mensen van allerlei pluimage erin steken om fascisme aan te wijzen en te duiden steekt hier heel schril bij af. Die is namelijk ongelofelijk. Het gebeurt sinds jaar en dag. Publicaties alom, hier en wereldwijd. Van wetenschapper tot journalist, van essayist tot columnist, van gearriveerd opiniemaker tot aankomend typetje. Men beschrijft, analyseert, typeert, fileert ragfijn en duidt, en duidt, en duidt dat het een aard heeft. Maar àànpakken - ho maar.

Daarmee vergeleken komt de overdenking van wat het linkse ageren zelf nodig heeft er maar erg bekaaid van af. Daar erger ik me nog het meest aan. Als nou eens de helft van die fascismeduiders zich druk zou maken om wat het linkse mobiliseren anno 2025 werkelijk nodig heeft? Niet eens meer dan de helft. Of desnoods maar een kwart. De rest mag gewoon zijn eigen ding blijven doen. Maar dat ene kwart dus: dan stonden de linkse partijen tezamen in peilingen op comfortabele zeteltallen. We zouden ons kunnen opmaken voor het uitrollen van al die nodige maatschappelijke agendapunten in redelijk progressieve coalities op de verschillende bestuurlijke niveaus.

Maar ja …. liever het onderling met elkaar eens zijn, navelstaren naar rechts, het eigen gelijk vieren en maar ouwehoeren over iets dat per se fascisme moet heten? Liever dat, dan je hersens pijnigen over links versterken? Okee. Maar onthoud één ding: radicaal en extreemrechts zijn nog nooit met gelul tot staan gebracht. Daar zijn bewegingen voor nodig. Veel bewegingen, in bonte coalities.