De USAID-ramp: een humanitaire catastrofe van ongekende en onmeetbare proporties

Het aantal doden van de USAID-ramp is niet te overzien en niet te tellen.

Tussen de wereldpolitieke spektakels door heeft Trump’s beleid een humanitaire ramp ontketend van onmeetbare omvang. Op 20 februari heeft zijn regering de belangrijkste hulporganisatie van de Verenigde Staten USAID stilgelegd. Het geld van USAID staat garant voor zo’n 40% van alle noodhulp wereldwijd en sponsort daarnaast ontwikkelingsprojecten vooral in gezondheid en het bevorderen van democratie. In het begin werden uitzonderingen beloofd voor humanitaire hulp maar in de praktijk is alles stilgelegd. Inmiddels hebben 90% van de projecten van USAID een brief gekregen dat het project niet meer zal worden hervat. Iedereen krijgt dezelfde boodschap: “Uw project stopt in het belang van de Verenigde Staten”.

De gevolgen zijn enorm: over de hele wereld zijn hulpprogramma’s gestopt en medische voorzieningen gesloten. Een hulpverlener van Artsen zonder Grenzen vertelde me over een vluchtelingenkamp in Ethiopië waar de latrines niet meer worden geleegd en de voorziening van schoon water is gestopt, met alle gevolgen voor de gezondheid van dien. Aan de overkant van het kamp is de kliniek van het dorp gesloten. De apotheek heeft geen medicijnen meer omdat de distributie daarvan door USAID gesteund werd. Dit zijn de gevolgen op één vierkante kilometer in Ethiopië. USAID werkt in 120 landen.

We zijn gewend aan rampen door natuurgeweld of oorlog. De grootste ramp van deze eeuw, de tsunami in Azië van 2004, was wekenlang het belangrijkste nieuws. Bij die ramp kwamen naar schatting 225.000 mensen om. De USAID-ramp is door een beleidsmatige pennenstreek ontstaan en kan veel meer slachtoffers eisen.

Het aantal doden van de USAID-ramp is niet te overzien en niet te tellen. Ik verwacht dat we het nooit precies zullen weten. Mensen in Myanmar die nu aan tuberculose overlijden omdat het ziekenhuis is gesloten, worden niet geteld als slachtoffers van de ramp. Hun dood staat simpelweg geboekt als het gevolg van hun ziekte. Daar komt bij dat USAID ook veel van de monitoringsystemen financierde. We weten straks niet meer waar hongersnood dreigt. Gevraagd naar de gevolgen van de USAID-ramp voor mensen in Syrië zei het hoofd van een humanitair programma: “ik weet het niet, de mensen die dit kunnen bijhouden zijn ook ontslagen”.

Zelfs zonder concrete inschattingen kunnen we ons een beeld vormen van de omvang van de USAID-ramp. Vorig jaar kregen 200 miljoen mensen wereldwijd humanitaire hulp. Dit varieert van mensen die eenmalig hulp kregen tot mensen die totaal afhankelijk zijn van hulp. Hun aantal loopt al snel in de miljoenen. Daar komen de mensen bij die nu gaan overlijden bij gebrek aan gezondheidszorg.

Dan is er nog het domino-effect. Humanitaire budgetten zijn de laatste jaren gestegen maar niet zo snel als de humanitaire noden. Het systeem kraakt in zijn voegen en er is geen organisatie die kan bogen op grote reserves. Van de ene op de andere dag wegsnijden van 40% van de humanitaire hulp heeft enorme gevolgen voor de organisatie van de hulp. Overal vallen coördinatiemechanismen en transportketens stil. Organisatie die deels afhankelijk waren van USAID zien zich genoodzaakt andere programma’s af te breken omdat ze gemaakte kosten niet terugkrijgen. Duizenden mensen zijn ontslagen en organisaties sluiten hun deuren.

De Verenigde Staten zijn niet de grootste donor, dat is Europa. Europa zou het gat dat USAID laat vallen op kunnen vangen, ware het niet dat verschillende landen waaronder Nederland, ook bezuinigen hebben aangekondigd op ontwikkelingssamenwerking en noodhulp. De USAID-ramp is onmeetbaar groot en onttrekt zich tot nu toe aan het gezicht. Geen Giro 555 oproep, geen reclamespotjes en nauwelijks aandacht in de media. Tijd om deze ramp wél zichtbaar te maken en te bezien wat Nederland en Europa kunnen doen, om te beginnen door hun aangekondigde bezuinigingen terug te draaien.