De val van het kabinet-Schoof: signaal van een diepere institutionele crisis

De val van het kabinet-Schoof is meer dan slechts het zoveelste hoofdstuk in de lange rij van mislukte kabinetten. Het is het symptoom van een fundamentele systeemcrisis in de Nederlandse politiek. De snelle ineenstorting van de coalitie van PVV, VVD, NSC en BBB legt de spanningen bloot binnen onze democratische rechtsstaat: tussen beleid en uitvoering, tussen politieke retoriek en bestuurlijke realiteit, en tussen burgers en hun overheid.

Vertrouwde beloften, botsende werkelijkheden
Het kabinet-Schoof kwam aan de macht met de belofte van ‘radicale verandering’. Er moest worden afgerekend met het ‘oude bestuur’, de ‘linkse elite’ en de ‘doorgeslagen regels uit Brussel’. Maar al snel bleek dat veel van deze plannen onuitvoerbaar waren binnen de bestaande juridische en institutionele kaders. Europese verdragen, de Grondwet, rechterlijke uitspraken en internationale verplichtingen vormden harde grenzen waartegen de plannen van de coalitie op stukliepen.

De pogingen om die grenzen te verleggen – bijvoorbeeld door het asielbeleid buiten verdragen te plaatsen of de rechterlijke macht in te perken – leidden tot scherpe reacties van instituties zoals de Raad van State en het College voor de Rechten van de Mens. Ook binnen de ambtelijke top groeide de onvrede. In plaats van hervorming ontstond bestuurlijke verlamming.

Kabinet van tegenstrijdigheden
De paradox van het kabinet-Schoof was schrijnend: een coalitie die deels bestond uit partijen die wantrouwen koesteren jegens het systeem dat ze zelf moesten besturen. Vooral de PVV, met haar uitgesproken anti-institutionele houding, botste voortdurend met het streven naar stabiliteit en rechtsstatelijkheid.

Premier Dick Schoof, partijloos en afkomstig uit de ambtelijke wereld, moest boven de partijen staan. Maar zijn gebrek aan politiek draagvlak maakte hem kwetsbaar. Terwijl hij kalmte en neutraliteit probeerde uit te stralen, werd hij ingehaald door de dagelijkse realiteit van Twitter-uitbarstingen, lekken uit de ministerraad en interne conflicten. Het kabinet viel uiteen langs de lijnen van ideologische en bestuurskundige onverenigbaarheid.

Fragmentatie ondermijnt bestuurskracht
De Nederlandse politiek is steeds verder versplinterd geraakt. Coalities worden niet meer gevormd op basis van gedeelde idealen, maar uit noodzaak. De samenwerking tussen PVV, VVD, NSC en BBB was een huwelijk van tegenpolen, bij elkaar gehouden door de wens om eindelijk ‘eens te regeren’. Maar zonder gedeelde visie of strategisch leiderschap was het kabinet vanaf dag één instabiel.

Deze politieke fragmentatie heeft het systeem zelf uitgehold. In plaats van structurele hervormingen of langetermijnbeleid ontstaat er een cultuur van korte termijn, profilering en constante interne strijd. Compromissen worden gezien als verraad, beleid als campagne, en regeren als overleven.

Systeem onder spanning
De institutionele spanningen die tijdens het kabinet-Schoof aan het licht kwamen, reiken verder dan één coalitie. Ze raken de kern van het parlementaire stelsel. Als coalities onbestuurbaar worden, premiers zonder mandaat werken, en het vertrouwen in instituties structureel afneemt, is niet langer de vraag wanneer het volgende kabinet valt – maar of het systeem als geheel nog functioneert.

Premier Schoof wilde een brug slaan tussen politiek en bestuur, maar werd geconfronteerd met een systeem waarin partijen liever scoren dan samen regeren. Zijn val toont dat het premierschap zonder politieke legitimatie niet houdbaar is. Daarmee raakt ook de parlementaire democratie aan haar grenzen.

Tussen val en reflectie
De val van kabinet-Schoof is geen incident. Het is een signaal dat het politieke systeem structureel onder druk staat. Als Nederland bestuurbaar wil blijven, is fundamentele herbezinning nodig op de werking van het parlementair stelsel, de verhouding tussen politiek en recht, en het functioneren van instituties.

Zonder die reflectie dreigt een langdurige periode van instabiliteit en bestuurlijke stagnatie. Niet alleen het vertrouwen in politici staat op het spel, maar het functioneren van de democratische rechtsstaat zelf.