De VN kantelt: hoe China en Rusland hun greep versterken nu Amerika afhaakt

Terwijl Donald Trump zich opnieuw terugplooit uit de Verenigde Naties, grijpen autocratische regimes hun kans. China, Rusland en zelfs Qatar vergroten hun invloed binnen internationale instellingen die ooit door Washington werden opgericht. Europa staat voor een ongemakkelijke keuze: toekijken of verantwoordelijkheid nemen.

Toen president Donald Trump dit voorjaar aankondigde dat hij het Amerikaanse aandeel in de financiering van de Verenigde Naties grondig wilde herzien, ging er een golf van onrust door diplomatieke kringen. De Verenigde Staten, decennialang de morele en financiële ruggengraat van het multilateralisme, lijken opnieuw afstand te nemen van het systeem dat ze zelf na de Tweede Wereldoorlog hielpen opbouwen.

Volgens bronnen binnen de VN en westerse diplomaten in Genève vrezen velen dat deze terugtrekking de deur openzet voor autocratische regimes, van China tot Rusland, en van Qatar tot Iran, om de spelregels van internationale samenwerking te herschrijven.

Washington op afstand
Sinds zijn terugkeer in het Witte Huis klinkt Trump sceptisch over toekomstig Amerikaanse betrokkenheid bij internationale instellingen. De Verenigde Staten, traditioneel goed voor 22 procent van het reguliere VN-budget en miljarden aan vredesmissies, hebben hun bijdragen al met honderden miljoenen verlaagd.

Begin dit jaar kondigde Washington bovendien aan zich tegen eind 2026 terug te trekken uit UNESCO. Volgens het Midden-Oostenplatform Al-Monitor past die beslissing in een breder patroon van Amerikaanse terugtrekkingen, waardoor landen als China de kans krijgen om hun invloed binnen de VN-familie uit te breiden. De Chinese regering reageerde scherp: “Dit is niet wat een groot land hoort te doen,” luidde het in een verklaring, waarin Peking zich juist profileerde als voorstander van multilaterale samenwerking.

Ook de Mensenrechtenraad en de Wereldgezondheidsorganisatie ondervinden de gevolgen van de Amerikaanse koerswijziging. Diplomaten in Genève spreken van een “structurele verschuiving” in de VN-machtsverhoudingen.

Nieuwe machtspolen
Waar Washington zich terugtrekt, vullen anderen de leegte op. China probeert al jaren meer greep te krijgen op de VN-agenda, onder meer door sleutelposities in agentschappen te bemachtigen en alternatieve financiering te bieden aan programma’s rond technologie, infrastructuur en ontwikkelingshulp. Rusland richt zich intussen op het beperken van NGO-invloed binnen de Mensenrechtenraad, en Qatar stelt zich kandidaat om VN-kantoren rond arbeidsrechten te huisvesten, een opvallende zet voor een land dat zelf vaak bekritiseerd wordt voor misstanden met gastarbeiders.

Ook buiten de VN-structuur is die machtsverschuiving zichtbaar. The Washington Post meldde in maart dat Trumps bezuinigingen op Amerikaanse ontwikkelingshulp in Afrika een vacuüm hebben gecreëerd waarin China en Rusland hun aanwezigheid uitbreiden via mediakanalen, culturele instellingen en grootschalige infrastructuurprojecten.

Volgens El País zijn Chinese beleidsadviseurs in de huidige geopolitieke onzekerheid zelfs een “historisch venster” om nauwere banden met Europa te smeden en de invloed van Washington te verkleinen.

Een ideologisch kantelpunt
Voorstanders van Trumps beleid noemen de VN een log, duur en inefficiënt apparaat dat te vaak regimes met twijfelachtige reputaties legitimeert. Maar volgens Europese diplomaten is de Amerikaanse terughoudendheid veel meer dan een boekhoudkundige kwestie: ze markeert een ideologisch kantelpunt. De Verenigde Staten waren decennialang de belangrijkste verdedigers van liberale waarden zoals persvrijheid, rechtsstaat en burgerrechten. Hun afwezigheid laat ruimte voor landen die stabiliteit verkiezen boven vrijheid en staatssoevereiniteit boven internationaal toezicht. “De vraag is niet alleen wie betaalt,” zegt een Europese diplomaat in Genève. “Het gaat erom wie de normen bepalen. En als het Westen zich terugtrekt, zullen anderen dat doen.”

China’s charmeoffensief richting Europa
Die verschuiving beperkt zich niet tot de VN. In Europese hoofdsteden voert Peking een opvallend diplomatiek charmeoffensief. Volgens de South China Morning Post probeert China via handel, investeringen en strategische partnerschappen zijn invloed te versterken in Brussel, Parijs en Dublin, steden waar de twijfel groeit over de voorspelbaarheid van de Amerikaanse politiek.

Voor Europa, dat zichzelf graag ziet als hoeder van de multilaterale wereldorde, is dit een ongemakkelijke realiteit. De EU probeert de financiering van VN-agentschappen overeind te houden en werkt samen met democratische landen als Canada, Japan en Australië om programma’s rond mensenrechten en gezondheid te beschermen. Maar zonder de politieke slagkracht, budget, en het militaire gewicht van de VS is dat dweilen met de kraan open.

De vraag rijst of Europa bereid is de politieke verantwoordelijkheid op te nemen die bij dat vacuüm hoort. Want het verdwijnen van Amerikaanse invloed betekent niet dat de VN vanzelf democratischer of rechtvaardiger wordt, integendeel.

Een VN in transitie
De Verenigde Naties bevinden zich op een kruispunt. Hun legitimiteit en slagkracht hangen meer dan ooit af van wie bereid is de rekening te betalen én de normen te verdedigen waarop de organisatie is gebouwd.

Zolang Washington twijfelt aan het nut van internationale samenwerking, zullen andere machten die ruimte benutten, met een andere visie op macht, rechten en verantwoording. Voor wie gelooft in openheid, transparantie en universele mensenrechten, is dat een zorgwekkend vooruitzicht.