De VVD blijft de meest asociale partij van Nederland

Waar blijft bij de VVD de bescherming van mensen in onzekere omstandigheden?

De VVD heeft haar verkiezingsprogramma gepresenteerd en zoals te verwachten valt van de meest asociale partij van Nederland, komen de beloofde baten alleen ten goede aan de chosen few. De storm waaruit de VVD zegt “sterker” te willen komen, is in werkelijkheid een wervelwind van structurele ongelijkheid, sociale onzekerheid en democratische erosie. Jan Modaal en iedereen daar ruim boven tot ver onder heeft er niets te zoeken.

Het programma waarmee de fopliberalen onder leiding van beroepsleugenaar Dilan Yesilgöz beweert richting te geven aan een samenleving in transitie, verpakt in werkelijkheid een oude en bewezen disfunctionele ideologie in nieuwe bewoordingen. Wat we wederom mogen verwachten van de VVD is een doorgeschoten neoliberalisme dat maatschappelijke verbanden afbreekt, solidariteit ondermijnt en collectieve voorzieningen reduceert tot ordinaire marktinstrumenten. Wie het programma aandachtig leest, ziet geen enkele koerscorrectie bij de partij die sinds 1982 maar twee kabinetsperiodes niet aan de macht is geweest (1989-1994 en 2007-2010). Yesilgöz en kornuiten willen niets meer of minder dan een verscherping van het desastreuse economische denken dat ons juist in de storm heeft gebracht waar de partij het nu juist zegt uit te willen leiden.

De overheid als obstakel
Er is al bar weinig over van de verzorgingsstaat die na de Tweede Wereldoorlog werd opgebouwd, maar de VVD kiest ronduit voor een nóg kleinere overheid. In hun eigen woorden: "een sterker Nederland door een kleine overheid". Wat daarmee bedoeld wordt is niet zozeer het terugdringen van bureaucratie (helemaal voor), maar vooral het marginaliseren van de staat als vangnet voor de zwaksten en als herverdeler. In plaats van de overheid als hoeder van publieke goederen te zien, wordt ze afgeschilderd als een vervelende, betuttelende instantie die het particulier initiatief alleen maar in de weg zit.

De partij wil "de ingewikkelde herverdelingsmachine terugdringen" en de belastingdruk op ondernemers verlagen. In dat streven horen we de oude neoliberale reflex galmen, namelijk dat vrijheid pas werkelijk zal bestaan wanneer de overheid zich zo ver mogelijk terugtrekt. Die gedachte miskent dat zonder actieve, corrigerende overheidsmacht vrijheid vooral bestaat voor degenen die al toegang hebben tot kapitaal, kennis en netwerk.

Waar blijft bij de VVD de bescherming van mensen in onzekere omstandigheden? Wat betekent vrijheid, toch de tweede V in de partijnaam, voor wie afhankelijk is van een minimumloon of een uitkering, van een onzekere baan of zorgkosten en energierekeningen die boven het hoofd groeien? De VVD spreekt wel over “sociale rechtvaardigheid”, maar bedoelt er heel iets anders mee dan wat die term in sociaal-democratische of zelfs christelijke tradities betekent. Niet solidariteit is leidend, maar verdienste. Wie werkt verdient steun, wie niet werkt, om wat voor reden dan ook, kan barsten.

Werken, of zwijgen
Het mag geen verrassing heten dat de VVD het uitgangspunt hanteert dat de samenleving er primair is voor mensen “die werken”. Daarmee laat de VVD een groot deel van de bevolking feitelijk vallen: mensen met een beperking, mantelzorgers, langdurig zieken, mensen in tussenposities op de arbeidsmarkt.

Sociale zekerheid moet van de VVD "meer activerend" worden, wat in de praktijk doorgaans betekent: minder zeker. Als het aan de VVD ligt wordt de werkloosheidswet versoberd, wordt loondoorbetaling bij ziekte voor kleine werkgevers ingekort, en worden zzp’ers geacht zelf hun vangnetten te regelen. Nu zijn er veel zzp’ers die daar bewust voor kiezen, maar mede dankzij diezelfde VVD zijn er tal van zelfstandigen die in die positie gedwongen worden – denk aan pakket- en maaltijdbezorgers – omdat het hun werkgevers (of schijnopdrachtgevers) wel erg makkelijk wordt gemaakt om zo min mogelijk te worden belast met allerlei rompslomp zoals bestaanszekerheid voor hun arbeidskrachten.

De suggestie dat bestaanszekerheid een luxe is die alleen "werkenden" verdienen, is niet zowel moreel discutabel als maatschappelijk riskant. De VVD plaatst met haar plannen de gehele maatschappij op een tikkende tijdbom. In een tijd waarin technologische verandering, een huizen-, energie- en een klimaatcrisis onzekerheid juist vergroten, is juist een sterke sociale infrastructuur en betrouwbaar vangnet essentieel. In plaats daarvan wordt sociale zekerheid in het VVD-programma gereduceerd tot een onwenselijke kostenpost die economische groei alleen maar in de weg staat.

Markt boven mens
Een terugkerend motief in het VVD-programma is het verheerlijken van de markt als superieur ordeningsprincipe. De vrije markt “weet het beter dan de overheid”, aldus het programma. Ja, dat hebben we gezien in de zorg, op het spoor en in de volkshuisvesting die aan de hoogste bieder is verpatst. Ondernemers worden door de VVD neergezet als de drijvende kracht van welvaart en moeten daarom met zo weinig mogelijk regels en zoveel mogelijk fiscale prikkels worden gefaciliteerd.

Deze achterhaalde ideologie gaat volledig voorbij aan het feit dat markten natuurlijk geen neutrale systemen zijn. Ze zijn inherent ingebed in machtsverhoudingen, beïnvloed door lobby’s, en uitermate gevoelig voor externe schokken en perverse financiële prikkels. De vrije markt als een vanzelfsprekend moreel kompas hanteren, kan anno 2025 niet eens meer als naïef worden geïnterpreteerd, het is ronduit kwaadaardig. Het VVD-programma stelt dat “bedrijven moeten kunnen groeien zonder papieren last”, maar rept helemaal nergens over eerlijke concurrentie, machtsconcentratie of het belang van publieke regie bij kritieke en strategische infrastructuur.

Terwijl multinationals, ondernemers en werkgevers in de watten worden gelegd, zet de VVD de bijl in het arbeidsrecht: cao’s worden uitgekleed, de transitievergoeding wordt afgeschaft, en regulering is een hinderlijk obstakel. Daarmee wordt het toch al gevaarlijk grote machtsevenwicht tussen werkgevers en werknemers nog verder uit balans gebracht. De VVD staat helemaal niet voor een modernisering van de arbeidsmarkt, zoals ze zelf graag beweren, maar voor een totale ontmanteling van zorgvuldig opgebouwde collectieve rechten.

Solidariteit als obstakel
Het beeld dat oprijst uit het VVD-programma is dat van een maatschappij waarin solidariteit de heilig verklaarde economische efficiëntie alleen maar in de weg zit. Herverdeling van rijkdom is bij voorbaat verdacht, uitkeringen zijn geen vangnet maar ondermijnend, collectieve voorzieningen zijn alleen waardevol wanneer ze meetbaar economisch renderen, anders moeten ze verdwijnen. Bestaansrecht, be damned. Onderwijs en cultuur zijn niet langer bedoeld voor zelfontplooiing maar mogen allen in dienst staan aan het vergroten van de productiviteit.

Wat de VVD heeft is niet meer dan een giftige, technocratische visie op een samenleving die geen ruimte meer biedt aan kwetsbaarheid, verlies of afhankelijkheid. Wie een kind krijgt met een beperking, wie een partner verliest of zelf langdurig ziek wordt, komt in het land van de VVD terecht in een systeem dat uitgaat van wantrouwen en zorg als een verderfelijke kostenpost ziet.

Hetzelfde zien we bij de omgang met migratie. Ook hier ligt de nadruk op arbeidsparticipatie en culturele aanpassing (lees: assimilatie), met spijkerharde grenzen voor wie niet hier niet “past” of “hoort”. Het gehele asielbeleid draait bij de VVD om rust en economische rationaliteit en heeft niets meer te maken met het opkomen voor mensenrechten of het voldoen aan een humanitaire plicht. "Overlastgevende arbeidsmigranten" worden volgens de VVD teruggestuurd, de louche arbeidsbureaus en huisjesmelkers die deze arbeidsmigranten aan hun lot overlaten worden niet aangepakt.

De illusie van keuzevrijheid
De grote contradictie in het VVD-programma is dat het vrijheid zegt na te streven, maar vooral systematisch structuren ontmantelt die juist vrijheid voor veel mensen mogelijk maken. Vrijheid zonder bestaanszekerheid is een lege huls. Vrijheid zonder toegang tot onderwijs, zorg en betaalbaar wonen is een mensenrecht, niet iets dat eerst verdiend moet worden.

De VVD zegt te willen investeren in veiligheid, infrastructuur, kernenergie en digitalisering, maar schrapt tegelijkertijd in de middelen die collectieve zeggenschap daarover garanderen. Een kleine overheid die grote projecten uitvoert klinkt misschien aantrekkelijk, maar is een contradictio in terminis. Het enige waar dit toe leidt is dat die kleine overheid cruciale projecten moet uitbesteden en daarbij volledig afhankelijk wordt van marktpartijen met alle zoals gezegd perverse financiële prikkels. Het leidt tot de complete uitholling van belangrijke democratische controle.

Het hele programma van VVD is doortrokken van de bizarre illusie dat als de overheid zich terugtrekt, burgers automatisch sterker worden. Alleen hardnekkige Reaganisten en Thatcherianen geloven nog in die fabel. Zonder de broodnodige structuren van solidariteit worden mensen nooit sterker, alleen kwetsbaarder. Wat overblijft is een samenleving waar je alleen meetelt als je zelfstandig functioneert, gezond bent, en werkt, het liefst als ondernemer.

Tot slot
Wat Nederland nodig heeft is niet de fantasiewereld van de VVD, geen “radicale economische groei” voor de happy few, maar een radicale herwaardering van solidariteit. Dit land heeft behoefte aan een overheid die beschermt, verbindt en de volkomen scheefgegroeide rijkdom herverdeelt. Dit land heeft behoefte aan een politiek die snapt dat een echte samenleving meer is dan de som van economische transacties.

‘Sterker uit de storm’ heet het VVD-programma. Maar dit pamflet is helemaal geen antwoord op de storm van onze tijd, maar een opzichtige poging die storm straal te negeren. Wie vrijheid reserveert voor de sterken, zal ongelijkheid oogsten. En wie solidariteit offert op het altaar van economische efficiëntie, zal uiteindelijk de vrijheid verliezen die hij beweert te beschermen.