De Waddenzee heeft geen rechten

De Volkskrant schreef: “De Tweede Kamer ontdekt tot haar verbijstering dat Hermans volledig is overgeleverd aan de grillen van de olieconcerns bij het verhinderen van nieuwe gaswinning onder de Waddenzee. Het parlement staat buitenspel, zo maakt Hermans duidelijk in haar antwoorden op bezorgde Kamervragen.”

De Tweede Kamer is nogal naïef als ze nu pas ontdekt dat we volledig zijn overgeleverd aan de grillen van olieconcerns. In de jaarlijkse rapportage over klimaatverandering en gezondheid schreef The Lancet in 2022 al dat onze gezondheid is overgeleverd aan fossiele brandstoffen. VVD-minister Hermans, die met de naam van haar ministerie het misleidende frame ‘groene groei’ promoot, wier partij in de decennia dat we de klimaatcrisis nog hadden kunnen voorkomen alleen over ‘haalbaar en betaalbaar sprak’, in beroep ging tegen het vonnis in de klimaatzaak van Urgenda en wier vorige partijleider een vriendschap met de CEO van Shell onderhield, beweert nu dat ze een vergunning aan de Nederlands Aardolie Maatschappij om gas te winnen in de Waddenzee niet kan weigeren.

Als het parlement klaagt dat het buitenspel staat, komt dat niet omdat het buitenspel is gezet maar omdat het zelf buitenspel is gaan staan. Ze hadden kunnen luisteren naar juridische experts als Laura Burgers, Jessica den Outer, Tineke Lambooy en anderen. In 2022 verscheen het rapport Granting Rights of Nature tot he Wadden Sea? An exploratory study waarin de onderzoekers aangeven dat het toekennen van rechten aan de Waddenzee kansrijk is in het beschermen van dit belangrijke natuurgebied. VVD-minister Van der Wal serveerde het idee in een Kamerbrief eind 2022 echter af. Ze gaf aan zich te hebben verdiept in voorbeelden uit andere landen die rechten van de natuur hebben erkend. “Het geven van rechten aan natuur(gebieden) heeft in voorbeelden in die landen een sterke relatie met de wijze waarop inheemse volkeren verbonden zijn met de natuur. De rechten van de natuur betreffen in die gevallen veelal ook de rechten van die volkeren.” Anders gezegd, de inheemse bevolking van Nederland heeft geen sterke relatie met de Waddenzee, met het water, en naar gas boren in de Waddenzee heeft blijkbaar geen verbinding met de rechten van de bewoners van de Waddeneilanden en de provincies Friesland en Groningen.

Van wie is de Waddenzee? Niet van ons blijkbaar, maar van de olieconcerns. Den Outer schreef in 2023 in haar fantastische boek Rechten voor de Natuur: “Bescherming op papier lijkt in de praktijk niet altijd zoden aan de dijk te zetten. Denk aan de Waddenzee, een Natura 2000-gebied met Werelderfgoedstatus. Op papier is het een van Nederlands best beschermde natuurgebieden. Maar in de praktijk wordt het ernstig bedreigd door gas- en zoutwinning, militaire activiteiten, scheepvaart en andere menselijke bedrijvigheid.”

Shell heeft haar hoger beroep tegen Milieudefensie gewonnen en hoeft volgens de rechter niet verplicht te worden concrete percentages CO2-uitstoot te verminderen. De minister zegt machteloos te staan tegenover de NAM. Het is volgens het Planbureau voor de Leefomgeving erg onwaarschijnlijk dat Nederland de wettelijke klimaatdoelen haalt. Minder dan 10% van het Nederlandse water voldoet aan de kwaliteitseisen waaraan we in 2027 moeten voldoen. Niet voor niets haal ik de Rechten van de Natuur-beweging aan in mijn boek Hoe Plato je uit je grot sleurt. In de allegorie van de grot beschrijft Plato hoe de Socrates-figuur een diep inzicht in het idee van rechtvaardigheid heeft verkregen, en zich vervolgens moet verdedigen in een rechtszaal waar rechters alleen schaduwen van dat idee hebben gezien. Als juridische leek leef ik in de veronderstelling dat wetten er zijn om kwetsbaren te beschermen: dat milieurecht het milieu beschermt, dat kinderrechten een leefbare toekomst voor onze kinderen beschermt, en dat wettelijke klimaatdoelen zwaarder wegen dan de belangen van de aandeelhouders van Shell en de NAM. Maar de gebeurtenissen van de afgelopen jaren geven me de indruk dat wetten juist de diepe onrechtvaardigheid van de klimaat- en ecologische crisis in stand houden.

Het parlement is buitenspel gaan staan. Misschien is dit een wake-up call dat we innovatieve ideeën als rechten van de natuur nodig hebben en dat de Waddenzee zo snel mogelijk rechtspersoonlijkheid moet krijgen zodat ze zichzelf kan verdedigen tegen de NAM. Misschien zouden de ‘maar we moeten ons vooral op klimaatadaptatie richten’-mensen zich kunnen gaan verdiepen in wat klimaatadaptatie daadwerkelijk inhoudt en wat het aantasten van het ecosysteem van de Waddenzee en het laten verslechteren van de kwaliteit van de natuur in het algemeen betekent voor in hoeverre we ons nog aan zullen kunnen passen. Laten we hopen dat het parlement met betere plannen komt dan dat we bij noodweer mogen thuiswerken, zoals in Spanje. Mensen die zich verdiepen in wat klimaatadaptatie daadwerkelijk behelst, worden al snel de illusie uitgesleurd dat we ons wel zullen kunnen aanpassen.

Misschien zou het parlement zich ook kunnen gaan verdiepen in de vraag waarom Nederland de wettelijke klimaatdoelstellingen hoogstwaarschijnlijk niet gaat halen. Dit heeft deels te maken met dat we machteloos lijken te staan ten opzichte van de ecocide van de fossiele industrie. Om te begrijpen waarom ondanks de mooie beloftes van ‘groene groei’, ons collectief handelen een dikke middelvinger naar onze kinderen en kleinkinderen is, moeten we het meer over klimaatobstructie hebben. In een interview met BNR Nieuwsradio maakte Martijn Duineveld laatst een opmerking waar ik het zeer mee eens ben: we moeten ons niet alleen richten op de klimaatobstructors, maar vooral ook op de enablers, degenen die de fossiele bedrijven het mandaat geven om door te gaan met het vernietigen van de natuur.  Bijvoorbeeld universiteiten, hogescholen en culturele instellingen die met fossiele industrie samenwerken, of overheid en andere sectoren die meewerken aan 'ethics washing', greenwashing et cetera. Zolang de partner in een destructieve relatie het idee heeft dat de gaslightende narcist zal 'verbeteren' en 'deel is van de oplossing' zal deze de relatie niet verbreken.

Als de NAM en Hermans voor ‘vooruitgang’ en ‘groene groei’ staan, en de gemeenschappen die rechten van de natuur wel al hebben omarmd als ‘inheems’ worden betiteld, dan moeten we misschien toch eens luisteren naar ‘inheemse’ volken, maar ook naar onze inheemse Waddenzee.