Debacle huurbevriezing toont aan: herwaardering volkshuisvesting hard nodig

Het is goed nieuws dat de ondoordachte huurbevriezing van tafel is. Maar laten we eerlijk zijn: het is slechts een schrale troost. De crisis in de volkshuisvesting is diep en structureel. Huurders en woningzoekenden staan nog steeds in de kou. Om het tij te keren zijn fundamentele keuzes nodig en een herwaardering van de volkshuisvesting.

Corporaties en gemeenten slaakten een diepe zucht van verlichting na het intrekken van de huurbevriezing. Het plan om de belangrijkste inkomstenstroom van woningbouwcorporaties in te perken zou desastreus hebben uitgepakt voor de investeringscapaciteit. En daarmee voor de enorme bouwopgave en de afspraken die daarover op nationaal en regionaal verband zijn gemaakt. Concreet zou het betekenen dat bijna 200.000 betaalbare woningen hierdoor niet gebouwd zouden worden. En ruim 1,5 miljoen woningen zouden niet energiezuiniger worden gemaakt. Rampzalig gelet op de enorme behoefte aan een betaalbaar dak boven het hoofd en het belang van goed geïsoleerde woningen.

Ook huurders zullen flink gezucht hebben. Maar dan van frustratie. Begrijpelijk, want in plaats van een huurbevriezing krijgen zij opnieuw een huurstijging voor de kiezen. De Woonbond voor huurders reageerde dan ook teleurgesteld: ‘De huurder is de dupe’. Terwijl Aedes, de koepelorganisatie voor corporaties, verheugd sprak van ‘goed nieuws!'. Dit toont aan dat de belangen van corporaties en huurders (verder) uit elkaar zijn gaan lopen. En dat heeft alles te maken met de wijze waarop we onze volkshuisvesting hebben georganiseerd en gefinancierd. 

Want waarom staan woningcorporaties financieel zo onder druk dat een tijdelijke huurbevriezing meteen leidt tot stilvallende investeringen? Het antwoord ligt in decennialang politiek beleid waarin volkshuisvesting is afgebouwd en vermarkt. De slagkracht van de sociale huursector is systematisch uitgehold: projectsubsidies werden afgeschaft, de beruchte verhuurdersheffing werd ingevoerd, corporaties werden verzelfstandigd en fiscaal gelijkgesteld aan marktpartijen door het betalen van vennootschapsbelasting. Miljarden aan maatschappelijke middelen werden uit de sector weggetrokken.

Penny wise, pound foolish, want de gevolgen zijn enorm en raken ons allemaal. Kopers zoeken vergeefs naar een betaalbare woning – waarvan er steeds minder worden gebouwd - en huurders zien zich geconfronteerd met verder stijgende huren. Daarnaast schiet het budget voor onderhoud tekort waardoor honderdduizenden mensen in tochtige of beschimmelde huizen wonen. Ook investeringen in wijkverbetering komen steeds meer onder druk.

Tegelijk kiest de overheid ervoor woningbezit wél te stimuleren én subsidiëren middels de hypotheekrenteaftrek, vrijstelling van vermogensbelasting en jarenlang opgerekte leenregels. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) bedraagt de netto subsidie op een eigen woning in Nederland jaarlijks ruim 14 miljard euro. Gevolg: een woningmarkt die volledig uit balans is en maatschappelijke ongelijkheid aanjaagt. Terwijl huiseigenaren – vaak zonder inspanning – rijker worden van de gesubsidieerde waardestijging van hun woningen, zijn huurders een steeds groter deel van hun inkomen kwijt aan huur. Als je al in aanmerking komt voor een huurwoning: wachtlijsten kunnen oplopen tot meer dan tien jaar. Met een zorgelijke groei van (verborgen) dakloosheid als schrijnend gevolg. Wonen is een privilege geworden in plaats van een grondrecht.

Willen we het tij keren en zorgen dat er wél voldoende betaalbaar wordt gebouwd, dat er wél voldoende wordt geïnvesteerd in leefbare wijken en buurten, in onderhoud en verduurzaming van de bestaande woningvoorraad, dan moet een nieuwe regering straks fundamenteel andere keuzes maken.

Te beginnen met voldoende structurele financiering van woningcorporaties en het afschaffen van de vennootschapsbelasting voor corporaties, zodat er meer investeringscapaciteit vrijkomt. Dit hoeft de schatkist niets extra te kosten als de subsidie op eigen woning bezit wordt teruggeschroefd. Tegelijkertijd is de maatschappelijke winst die dit oplevert van onschatbare waarde. 

Alleen zo maken we een beweging van woningmarkt naar volkshuisvesting. Want wonen is een recht. Voor iedereen.