‘Deze mevrouw herkent haar eigen wijk niet meer’

Ik zal het maar eerlijk zeggen: ook ik herken mijn wijk niet meer, als ik het vergelijk met 15 jaar geleden. Laat staan als ik op foto’s zie of de verhalen hoor over hoe het er hier 25 jaar geleden of 50 jaar geleden was. Maar geeft nostalgie wel een helder beeld?

Lokale leegverkoop
Het boekwinkeltje van Anneke en Ellen is gesloten, hier haalden wij leuke kinderboeken. Op de plek waar járenlang vissportspecialist Martin heeft gezeten, zit nu de goedlopende avondwinkel van Nilofer. De stripboekwinkel Dick Bos - een begrip in heel Nederland - is nu een woning. De markt die vroeger druk en gezellig was, is nu gereduceerd tot (letterlijk) 4 kraampjes. Het bloemenstalletje van Leo en Hetty is weg na 45 jaar. De dierenspeciaalzaak van Monique en Ria - die er bijna 30 jaar zit - zal eind dit jaar worden omgebouwd tot woningen. Legendarisch was de lokale ‘fopshop’ De Posthoek, waar werkelijk alles te koop was. Maar die verdween al in de jaren ’90, toen de excentrieke eigenaar overleed. Het is nu de verzamelplek van Bibi, die maaltijden verzorgt voor eenzame ouderen.

Ik heb met veel van deze ondernemers gesproken, ook over hun einde en vertrek. Stuk voor stuk waren ze heel duidelijk over de oorzaak - en het zal u misschien verbazen, maar zij wezen niet naar ‘de buitenlanders’. Wel naar afnemende verkopen door opkomend online shoppen. “We lijken wel een showroom,” zei de eigenaresse van de dierenwinkel. “Mensen komen hier kijken en voelen, en kopen het vervolgens online.” Ook zij hebben geen opvolgers kunnen vinden; de zaak heeft jaren in de etalage gestaan, “maar niemand gaat tegenwoordig 60 uur in de week buffelen voor minimale waardering.” Hetzelfde verhaal bij het bloemenstalletje en de stripboekwinkel. En de ambachtelijke slagerij (nu een mini-markt) en de groenteman Van Gelder (nu een wijkhub). En dus verdwijnen ze uit het straatbeeld.

Religie
Toen we hier kwamen wonen - ook wij zijn import - had deze wijk nog vier actieve kerkgebouwen en één armzalige moskee. In de tussentijd is de Maranatha kerk gesloopt (hier staat nu een gezondheidscentrum), is de Bethelkerk afgebrand (maar die gaat worden herbouwd tot kerk annex community center!) en zijn er twee aan de eredienst onttrokken. Daarvan is de Baumannkerk inmiddels herbestemd tot 29 appartementen (hierin heb ik zelf nog een aanjagende rol mogen spelen) en de andere zal volgend jaar een restaurant worden. Het moskeegebouw is nog steeds armzalig. Alle respect voor deze geloofsgemeenschap dat ze zich zo staande weten te houden.

Afbraak
Verder zijn in de wijk allerlei flatgebouwen gesloopt en op dezelfde plek ééngezinswoningen teruggekomen. Vier straten met portiekwoningen uit 1948 zijn tot op het casco gestript en opnieuw ingedeeld en afgebouwd op een duurzame manier. Hiervoor hebben ze in 2024 zelfs nog een architectuurprijs gewonnen. In de hele wijk zijn speelplekken vernieuwd of ingericht, zijn verkeersmaatregelen genomen zodat fietsers en voetgangers veiliger kunnen bewegen, en zijn straatlantaarns vervangen. Maar ook is het centraal gelegen tennispark gesloten door een handig politiek spelletje, waardoor een bijna 100 jaar oude vereniging en de bijbehorende sociale cohesie verloor. Game, set and match. En wordt eind dit jaar het zwembad gesloten (‘tijdelijk, voor ca. 5 jaar’) waardoor een generatietje lokale jeugd de boot -nee, reddingsboei- van het leren zwemmen zal gaan missen.

Allemaal veranderingen. Allemaal niets te maken met ‘de buitenlanders’ of ‘de migranten’.

Oosten
Ik ging op bezoek bij mijn ouders in m’n geboortedorp en sprak een jeugdvriend.

“M’n oude buurman herkent zijn buurt niet meer.” zei hij.

Ik keek rond. Winkels die ik niet kende. Ook hier een kerk gesloopt, een kantoor gebouwd. Nieuw speelveldje met kinderen. Mensen op straat. Bakfietsen. Eén mevrouw met een hoofddoek. Wel tien mensen met Uggs, earpods en kleurige fietsmandjes.

“Ik snap het wel,” zei ik, “er zijn veel bekenden verhuisd, er is verjongd, hun vrienden vertrokken of gingen dood. Hun lokale supermarkt gesloten. Tijden veranderen.”

“Ja, maar zo bedoelt m’n buurman dat niet. Het ligt aan de buitenlanders, zegt ie.”

In plaats van naar buiten naar de echte wereld te kijken, ziet de buurman de wereld via Facebook, door de xenofobe bril van de landelijke politiek.

Van alle tijden
Zou het door ‘de buitenlanders’ komen, dat de oude buurman zijn buurt niet meer herkent? Of is het gewoon hetzelfde stokoude liedje? Verlangen naar vroeger. Naar een tijd die nergens meer bestaat. Nostalgie.

Het oer-nostalgische lied “Het Dorp” van Wim Sonneveld, dat verhaalt over iemand die z’n buurt niet meer herkent, werd geschreven in 1965 (door Friso Wiegersma).

“De dorpsjeugd klit wat bij elkaar
In minirok en Beatle-haar en joelt wat mee met beat-muziek
Ik weet wel het is hun goeie recht
De nieuwe tijd, net wat u zegt
Maar het maakt me wat melancholiek

Ik heb hun vaders nog gekend
Ze kochten zoethout voor een cent
Ik zag hun moeders touwtjespringen
Dat dorp van toen, het is voorbij
Dit is al wat er bleef voor mij
Een ansicht en herinneringen

Toen ik langs het tuinpad van m'n vader de hoge bomen nog zag staan
Ik was een kind, hoe kon ik weten
Dat dat voorgoed voorbij zou gaan”

Het Dorp ging over Deurne, niet de grote stad. Maar ter illustratie: op dat moment (midden jaren ’60) waren er ongeveer 500 bewoners in de stad Utrecht met een niet-westerse achtergrond. Toch werden ook in die tijd enorme veranderingen ervaren (...)

Nostalgie
Natúúrlijk veranderen buurten. Dorpswinkels winnen niet van online shoppen. Het is soms wrang, maar dat ligt niet aan ‘de buitenlanders’. Eerder omgekeerd: zij blijken nu vaak de ondernemers die toch nog risico durven te nemen in het MKB. En iedereen die een beetje nadenkt weet dat.

Totdat een landelijk politicus, die zelf al 20 jaar niet meer gewoon onder de mensen is geweest, komt verkondigen dat alle problemen van het land wél door migranten komen. (Of eigenlijk alleen ‘de moslims’.) En alle overige populistische en conservatieve partijen maar meehuilen met deze witte wolf, bang om de boze bezorgde burger te beroven van zijn simplistische oplossingen. “Grenzen dicht en de buitenlanders wijk voor wijk, straat voor straat deporteren!”

Nieuwsuur interviewde een alleraardigste mevrouw die net lekker vlees was wezen halen “bij de Turkse slager hier om de hoek.” Ze wist zeker wat ze ging stemmen, de PVV, want “ik ben het allemaal een beetje zat, het hele land gaat weg en zo ben ik er niet in opgegroeid.”

Nostalgie is bril met hoogst polariserende, de werkelijkheid vervormende glazen. Door zo’n vage bril herken ik de wijk zoals hij nu is - inclusief alle bewoners en ondernemers - óók niet terug. Doe mij maar multi-vocaal, pluriform en solidair.