Dit is de grootste dreiging, waar niemand het over heeft

“De democratie is van jou” staat er in grote letters op het raam van de Tweede Kamer naast de ingang. Ik vraag me steeds vaker af of dat nog waar is. Er zou eigenlijk moeten staan: “de democratie is van een handjevol techmiljardairs.”

Als we dat in dikke vette letters op het Tweede Kamergebouw zouden zetten, maken we ons eindelijk een keer druk over de beïnvloeding van onze democratie en het publieke debat via sociale media. Het is geen sprookje, maar keiharde realiteit.

Kwaadwillende landen en organisaties stoken onrust in onze samenleving door sociale media sluw te bespelen. Ze doen dat door de algoritmen optimaal te gebruiken en zo massaal nepnieuws en radicale en haatzaaiende content te verspreiden. De platformen zelf? Die doen lekker mee, want die verdienen er goud geld aan.

Onze democratie
Ook onze verkiezingen op 29 oktober staan hierdoor onder druk, maar gek genoeg heeft niemand het erover. Inmiddels hebben kranten als NRC, de Volkskrant, de Groene Amsterdammer en Follow The Money artikelen gepubliceerd over de risico’s. Maar in Den Haag blijft het oorverdovend stil.

Niet voor niks ben ik lid van de commissie Digitale Zaken in de Tweede Kamer, het groepje Kamerleden dat zich bezighoudt met ICT. Daar behandelen we alles van AI, tot de macht van Big Tech, de digitale overheid die mensen vermorzelt, en de gevolgen van sociale media op onze gezondheid en democratie.

Niet sexy
Het belang van deze onderwerpen op hoe wij samenleven is maximaal. Ik dacht dat politici zouden vechten om een plekje in die commissie, maar niks is minder waar. Waarom dat zo is, is helaas heel plat. Er is geen  Minister van Digitale Zaken met een budget om over te beslissen.

In Den Haag werkt het zo dat als er geen geld te verdelen is, een onderwerp geen aandacht krijgt. De ontzettend belangrijke commissie Digitale Zaken is daarom niet sexy voor politieke profilering, dus krijgt het nul aandacht. De Kamerleden in deze commissie zwaaien al jaren met rode vlaggen over digitale problemen zoals verkiezingsbeïnvloeding.

Iedereen die zich inleest valt van z’n stoel. Werken die algoritmen écht zo? Is het écht zo slecht geregeld met het bestrijden van aangestuurd nepnieuws? Hoe bedoel je dat dit megabedrijf nooit de telefoon opneemt? Maar dezelfde Kamerleden die het snappen, verdwijnen al snel uit Den Haag.

Oncontroleerbaar
In de samenleving is het gesprek intussen gewoon volop bezig. Kranten schrijven zowat dagelijks over hoe nepnieuws, haat en opruiing als een tornado over die socials raast. Dat is de oorzaak van zó veel maatschappelijke onrust. De moderatie, het toezicht en de handhaving van Big Tech is ronduit zwak. De AIVD en de NCTV hebben dikke rapporten geschreven over de risico’s van sociale media voor radicalisering.

Dat was de aanleiding om de techbedrijven – Meta, X, TikTok en Google – uit te nodigen voor een gesprek in de Tweede Kamer, nog vóór de verkiezingen van 29 oktober. Van links tot rechts werd mijn initiatief om ze uit te nodigen gesteund. Er waren twee momenten voorgesteld, maar wegens ‘agenda-issues’ was het voor deze bedrijven met meer dan 10.000 medewerkers niet mogelijk om te komen. Slechts één bedrijf kon wel op een van de twee dagen, maar toen de afspraak verzet moest worden, waren ook dáár alle 74.000 medewerkers met herfstvakantie.

Wél belangrijk!
Op woensdag 29 oktober gaan we naar de stembus om een parlement te kiezen. Wat voor boodschap heb je aan de kiezer als je niet komt opdagen voor een gesprek met de Tweede Kamer over de veiligheid van die verkiezingen? Daar heeft Big Tech nul boodschap aan, blijkbaar.

Zij hebben geen baat bij het beschermen van onze verkiezingen, omdat ze dan moeten ingrijpen in hun algoritmen waar ze zelf racistische en fascistische drek mee verspreiden, omdat ze daar gewoonweg smerig veel geld aan verdienen. Zolang we dit gedrag geen halt toe roepen is het dus maar de vraag wie de democratie in handen heeft.

Is die van jou of van Big Tech? Voor wie denkt dat het een uitgemaakte zaak is, heb ik goed nieuws. De macht ligt uiteindelijk wel degelijk bij het volk. We kunnen die rotalgoritmes die alleen maar ophef zaaien gewoon verbieden, dat kan gewoon. In plaats daarvan kunnen gebruikers zélf kiezen van wie ze welke content willen zien.

De oplossing
Een wet om de keuzevrijheid van gebruikers te regelen, lag gewoon op tafel in Brussel. Maar de harde maatregelen zijn kapotgelobbyd door diezelfde techbedrijven die er nu geen verantwoording over willen afleggen.

Des te meer hebben we politici nodig die zich inzetten voor digitalisering. Dit hoort in het hoogste niveau van een nieuw kabinet thuis. Voor mij is het duidelijk: er moet zo snel mogelijk een Minister van Digitale Zaken komen. Alleen op die manier wordt Den Haag eindelijk wakker.