Documentaireserie STAAL laat verschillende werelden zien

In de vierdelige documentaire serie STAAL worden de staalfabriek Tata Steel in IJmuiden en zijn buren in veranderende tijden gevolgd. Filmmaker Pelle Asselbergs, verantwoordelijk voor het script en de montage, zei vooraf in een interview: ‘De wereld is sneller veranderd dan de industrie mee kan veranderen’. Dat was een pijnlijke constatering en tegelijkertijd treffend. Tata Steel heeft uiteindelijk meegewerkt aan de serie.

De documentairemakers verzekerden de directie van Tata Steel Nederland dat het een gebalanceerde reeks afleveringen zou worden waarin verschillende mensen en hun visies op de staalfabriek in IJmuiden aan bod zouden komen. De makers hebben grote vrijheid gekregen om in het bedrijf te filmen. Het is een documentaire geworden die een beeld geeft van de ongekende complexiteit die de grote transitie naar groen staal met zich mee brengt. Het gaat over de rol van de zware industrie en de spanningen die dit oplevert in de omgeving. 

Na het zien van 2 delen, kan ik al zeggen dat het een prachtige documentaire is. De dronebeelden geven een fantastisch perspectief en zicht op het bedrijfsterrein van de afmeting van 1500 voetbalvelden. Met er onder passende en rauwe muziek van onder andere Tom Waits. Ik ken het bedrijf als mijn broekzak. Als voormalig smelter bij de Hoogovens is het heel mooi om te zien hoe het bedrijf en vooral de medewerkers die er werken in de documentaire getoond worden. Vol trots op ‘hun’ staal en werk. De staalwerkers die in beeld en aan het woord komen laten sterk de waarde en kracht van het bedrijf zien. Er zijn meerdere filmbeelden over de oude Hoogovens. Maar dit is bij mijn weten nooit eerder zo neergezet. Directeur Hans van den Berg van Tata Steel Nederland stelde over de film in een bericht op social media dat zijn medewerkers hebben laten zien dat zij veel dingen goed doen. ‘En ja, daar hoort ook bij dat er dingen zijn, die beter kunnen. En is het mooi en moedig om ook daar transparant over te zijn.’

In de serie worden 8 hoofdrolspelers gevolgd. Annemarie Manger als duurzaamheidsdirecteur, Antoinette Verbrugge als voorvechter van schone lucht en inwoner van Wijk aan Zee, journalist Bart Vuijk, die vele artikelen heeft geschreven in het Noordhollands Dagblad over het staalbedrijf, Bram van Kaa als princpal engineer bij het staalbedrijf, die een stofscherm van 18 meter hoog moet ontwerpen, de CEO Hans van den Berg, Jeroen Olthof, gedeputeerde van de provincie Noord Holland, medewerker Mendes Stengs en Stephanie Dumoulin, yogalerares en moeder woonachtig in Wijk aan Zee.

De serie laat verschillende werelden zien waar iedereen zijn eigen gelijk naar voren brengt. In de beschrijving van de serie wordt gezegd dat na een eeuw staalproductie in de duinen van Wijk aan Zee de bewoners van de IJmond lijnrecht tegen over elkaar staan. Dat is in een aantal gevallen zeker waar. Toch wil ik opmerken dat de overgrote meerderheid van de bewoners in de IJmond willen dat het staalbedrijf blijft, maar ook vinden dat het snel moet vergroenen.

De filmakers registreren dat actievoerders een taart aansnijden wat een Kooks- Gasfabriek voorstelt, de yogalerares die op het strand actief is met een groep vrouwen, dronebeelden laten zien dat achter de duinen de grote staalfabriek opdoemt, een journalist en fotograaf noteren goede en foute wolken, een actievoerder huilt om haar dode hond die wel kanker moet hebben gekregen van de uitstoot van Tata Steel. Het ziet er soms wat aandoenlijk uit en tegelijkertijd zijn de mensen met een bloedserieuze zaak bezig. De actievoerders kunnen als voorlopers gezien worden. Of zijn ze ‘een spiegel’ voor de Tata-onderneming die door de jaren heen ‘macht en arrogantie’ combineerde naar haar buren?

De werknemers hunkeren naar een toekomst voor de staalfabriek en voor hen zelf. In het zondagse televisieprogramma Buitenhof zaten Tata Steel-medewerker Mendes Stengs en regisseur Maaike de Gruyter van de serie Staal. Mendes Stengs gaf aan dat het allemaal wat zakelijker is geworden onder Tata Steel. En dat het vroeger heel sociaal was: leningen werden verstrekt voor een hypotheek, er was een hoogovenwinkel waar je goedkope artikelen kon aanschaffen en hulp bij vakanties werd geboden. Ook is er geen kerstpakket meer voor het personeel. Stengs vertelde niet over de cao, die bij ‘de top van de eredivisie’ van Nederland behoort en door vakbondsstrijd is ontstaan. En in 2022 kreeg het personeel een Resultaats Afhankelijke Uitkering van 26% van het jaarsalaris als winstdeling. Gewoon omdat vakbonden dat als arbeidsvoorwaarde met de werkgever jaren eerder hebben afgesproken.

Regisseur Maaike de Gruyter van de documentaire Staal zei het mooi in het televisieprogramma Buitenhof: “De medewerkers zijn niet zo zeer trots op Tata maar op hun oude Hoogovens. Maak er dan maar weer Hoogovens van”.