Dode kreeften, vissen en schelpdieren: rechten voor de Ooster- en Westerschelde zijn keihard nodig

De veiligheid van de Zeeuwen zelf is in het geding.

Door: Jessica den Outer en André Alting

De zeebodem van de Oosterschelde is bezaaid met dode kreeften en de toestand van schelpdieren zoals mosselen, kokkels en tapijtschelpen is alarmerend. Een recent artikel in de PZC luidde de noodklok: "Er gaat iets grondig mis in de Oosterschelde". Wat gaat er dan mis? Steeds meer mensen vragen zich af of deze situatie komt door staalslakken, die gebruikt worden om de dijken in de Oosterschelde te verzwaren. Het is een bijproduct van de staalindustrie dat bekend staat om zijn controversiële aard. Staalslakken kunnen schadelijke stoffen vrijgeven als ze in contact komen met regen- of grondwater, wat leidt tot massale vissterfte en het afsterven van aquatisch leven.

Het meest zorgwekkende? Het gebruik van staalslakken is niet verboden, noch in de Oosterschelde, noch in de Westerschelde. Dit is extra verontrustend tegen de achtergrond van recente berichten dat vis en schelpdieren uit de Westerschelde verontreinigd zijn met PFAS. Het RIVM heeft zelfs specifieke consumptieadviezen per vissoort uitgebracht voor de Zeeuwse bevolking. De situatie is, zacht uitgedrukt, ernstig. Niet alleen voor de wateren en hun aquatisch water zelf, maar ook voor de mens. Die al generaties lang vist in deze wateren. De veiligheid van de Zeeuwen zelf is in het geding. Klimaatverandering en vervuiling bedreigen hun leefomgeving, wat een risico vormt voor toeristische inkomsten indien de wateren te vervuild raken om veilig in te zwemmen of de vis onveilig is voor consumptie.

Het is haast ondenkbaar dat deze situatie plaatsvindt in een Natura 2000-gebied dat deel uitmaakt van het Schelde Deltagebied, dat recentelijk ook nog de status van UNESCO Geopark heeft verkregen. UNESCO Geoparken zijn gebieden van internationaal geologisch belang met een focus op bescherming, educatie en duurzame ontwikkeling. Deze titels reflecteren de unieke samenhang tussen het landschap, de cultuurhistorie en de natuur. In Zeeland hebben inwoners al eeuwen een symbiotische relatie met de Noordzee en de Deltawateren, die de groei van zowel industrie als toerisme hebben bevorderd. Bescherming genoeg, zou je bijna denken.

Maar het mag niet baten. Om deze wateren voor toekomstige generaties te beschermen, zijn meer acties vereist dan alleen het toekennen van labels zoals Natura 2000 of UNESCO. Een onconventionele aanpak die zou kunnen leiden tot een andere kijk op deze situatie. Wat nou als de Ooster- en Westerschelde zelf aan tafel zouden zitten? En het recht zouden hebben om te bestaan, te floreren, een gezond ecologisch systeem te bevorderen, een recht om vrij te zijn van vervuiling en een recht op herstel?

Een collaboratieve benadering met de Deltawateren zélf kan een onderdeel uitmaken van de oplossing. We zouden ons als voogden moeten opstellen om het belang van de wateren zelf te representeren en op te staan voor de kreeften, vissen en mossels. Om te pleiten voor de belangen van de natuur zelf.

Het verhaal van de Zeeuwse Delta heeft in dat opzicht veel weg van de Spaanse lagune Mar Menor, waar de natuurlijke balans eveneens verstoord werd door vervuiling. Hier leidde een combinatie van giftige stoffen, slechte waterzuivering en zuurstofgebrek tot twee enorme ecologische rampen. Duizenden kilo’s dode vis, garnalen en zeepaardjes spoelden daar aan op de stranden. Dat was de druppel om voor een andere aanpak te kiezen. Met de rechtspersoonlijkheid die aan Mar Menor is toegekend eind 2022, kan het gebied aanspraak gaan maken op rechten zoals het recht op een gezond ecologisch systeem en op herstel.

Onze vraag aan de Zeeuwen is: zijn jullie bereid om nieuwe wegen te bewandelen, of blijven jullie verscholen achter de dijken? Wij pleiten ervoor dat de Zeeuwse wateren het voorbeeld van Mar Menor volgen en wij streven naar de Rechten van de Natuur. Laten we de natuur niet onderwerpen, maar juist omarmen met een gevoel van verantwoordelijkheid en harmonie.

André Alting: is gemeenteraadslid PvdA/GroenLinks bij gemeente Goes 
Jessica den Outer: directeur Stichting Rechten van de Natuur