Dreigt er een pesticiden-crisis?

De afgelopen twee jaar zijn er erg kritische uitspraken van rechters verschenen over het gebruik van pesticiden in Nederland. Het einde is nog niet in zicht, want de succesvolle acties van burgers kunnen zich uitbreiden. De Nederlandse toelatingsautoriteit Ctgb en brancheorganisaties in land- en tuinbouw moeten in beweging komen. Anders ontstaat er naast de stikstof-, mest-, en binnenkort watercrisis ook nog een pesticidencrisis.

Nu er aanwijzingen zijn dat chemische pesticiden die door lelietelers worden gebruikt veroorzaker kunnen zijn van ernstige ziekten zoals Parkinson en Alzheimer, komen organisaties en burgers in verzet. Met succes. Want de toelatingsprocedure voor pesticiden kent een gebrek.

In juni 2023 verbood de kortgedingrechter aan een lelieteler in Boterveen het gebruik van pesticiden vanwege de risico’s voor omwonenden. In hoger beroep werd dat verbod versoepeld, maar bleef het grotendeels overeind.

In april 2024 oordeelde het Europese Hof van Justitie kritisch over de manier waarop de Nederlandse toelatingsautoriteit Ctgb de Europese regels over toelating van chemische pesticiden toepast.

Op 8 mei 2024 verbood de kortgedingrechter het gebruik van pesticiden aan een lelieteler in Sevenum. Recent, op 22 juli 2025, werd dat verbod in hoger beroep helemaal gehandhaafd, tot en met 2028.

In die kort gedingen ging het steeds om pesticiden die door het Ctgb waren goedgekeurd. Die goedkeuring betekent dus geen vrijbrief om een pesticide te gebruiken. Dat is in de juridische wereld geen nieuws. Al in 1972 bepaalde de Hoge Raad dat het onrechtmatig kan zijn om bepaalde dingen te doen, ook al mag dat wel van de overheid. Dat is sindsdien vaste rechtspraak.

Het hof Den Bosch legt in zijn recente uitspraak twee gebreken in de Nederlandse omgang met pesticiden bloot. Bij de toelating wordt een pesticide door het Ctgb niet onderzocht op gezondheidsrisico’s voor het zenuwstelsel op de lange termijn, zogenaamde “neurodegeneratieve effecten”. Die worden in verband gebracht met ernstige zieken zoals Parkinson, Alzheimer en ALS, aldus het hof.  Vanwege dit gebrek mogen agrariërs en tuinders niet op de toelating vertrouwen. Bovendien heeft Nederland een Europese richtlijn die het gebruik verbiedt in de buurt van kwetsbare groepen, zoals zwangere vrouwen, kinderen en ouderen, niet goed omgezet naar Nederlands recht.

De toelatingsprocedure beschermt burgers niet genoeg, vindt het hof. Daarom biedt de burgerlijke rechter nu bescherming aan omwonenden, die in de toelatingsprocedure ontbreekt. Deze uitspraak zaagt een flinke poot weg onder de geloofwaardigheid van de goedkeuring van pesticiden.

Er zijn nog veel méér pesticiden aanwijsbaar, die worden verdacht van neurodegeneratieve effecten. Die worden bijvoorbeeld gebruikt in de akkerbouw, fruitteelt en de groenteteelt. PAN – NL probeert met verzoeken aan het Ctgb een aantal daarvan uit de markt te krijgen. Dat is een langdurig en moeizaam juridisch proces. Een toelating wordt niet lichtvaardig ingetrokken. Dat is begrijpelijk. Maar het is voorspelbaar dat omwonenden daar niet op zullen wachten en met deze uitspraak van het hof in de hand soortgelijke acties gaan ondernemen als in Sevenum werd gedaan.

Akkerbouwers, bloemen-, fruit-, en groentetelers zouden daardoor fors kunnen worden getroffen. Maar de gezondheid van mensen gaat in Europa nu eenmaal vóór op het recht op een goede oogst. Dat heeft het Europese hof al een paar keer uitgemaakt.

Het Ctgb moet het gebrek in de toelatingsprocedure zo snel mogelijk herstellen. Brancheorganisaties in land- en tuinbouw doen er goed aan om van beperking van pesticidengebruik een speerpunt te maken. Anders zou er door vele juridische procedures wel eens een pesticidencrisis kunnen ontstaan. Dat wil niemand de boeren en tuinders aandoen. Maar uiteindelijk kies je toch voor de gezondheid van jezelf en naasten.