Droezen en Alawieten zijn in Syrië hun leven niet zeker, maar waarom?

De afgelopen maanden zijn tienduizenden Alawieten uit Syrië naar Noord-Libanon gestroomd, alsof dit geplaagde land nog niet genoeg vluchtelingen kent. Zo ontsnapten ze aan fundamentalistische Soennitische krijgsbenden die verbonden zijn met het nieuwe regime van interim-president Ahmed Hoessein Al-Sharaa. Mannen zijn daarbij kinderen des doods, vrouwen en meisjes worden verkracht en ontvoerd voor losgeld. De laatste weken zijn de Droezen aan de beurt. Zij wonen niet zo ver van Israëls noordgrens.

Wat hebben deze minderheden misdaan? Het eenvoudige antwoord is dat ze worden geassocieerd met het verdreven regime van de familie Assad, die zelf een Alawitische achtergrond heeft. Maar de haat ligt veel dieper. Onlangs liet president Al-Sharaa zich filmen op een zwart raspaard. Kenners associeerden dat onmiddellijk met Moe´awija, de secretaris van de profeet Mohammed, die zich tot kalief uitriep en stamvader was van de dynastie der Omajjaden. Hij behoort tot de grote Soennitische helden.

De Alawieten en de Droezen beschouwen hem echter als een grote schurk. Hij heeft de werkelijke opvolger van de profeet, zijn schoonzoon Ali, die gehuwd was met zijn dochter Fatima, de dood in gejaagd. Beide groeperingen behoren namelijk tot de Sji´a, de islamitische minderheid die de kaliefen niet erkent. In plaats daarvan koesteren zij verering voor Ali en zijn opvolgers, die de titel imam dragen. Dat waren er twaalf. De laatste – Muhammad al-Mahdi – is niet gestorven maar spoorloos verdwenen. Sindsdien wachten de Sji´ieten op de komst van de Mahdi, een soort verlosser.

De Alawieten vormen een bijzondere tak van de Shi´a. Ze geloven dat Mohammed, zijn schoonzoon Ali en de Perzische geleerde Salmaan al Farisi, een  metgezel van de profeet, een heilige drieëenheid vormen. In hun ogen komt de absolute waarheid van de koran alleen tevoorschijn door de tekst symbolisch op te vatten. Ze nemen het boek van God dan ook niet letterlijk en verwerpen daarom de sharia. Evenmin houden ze zich aan de strenge spijswetten. De vijf zuilen van de islam moet je  ook allegorisch bezien.

Mystiek speelt een belangrijke rol in de geloofsopvattingen van de Alawieten. Een belangrijk gedeelte van hun  theologie houden zij geheim. Ze geloven ook nog in reïncarnatie. Volgens de Alawieten geeft Allah de ziel een aantal kansen voor die uiteindelijk voor zijn rechterstoel verschijnt. Het is duidelijk dat een sympathisant van Al Quaida weinig moet hebben van dit soort geloof. Met de Droezen is het wat dat betreft nog erger.

Deze  Droezen maken deel uit van de Ismailieten. Dat zijn Sji´ieten die niet twaalf maar slechts zeven imams erkennen. De naam is ontleend aan Ismaïl, de zoon van de zesde imam. Hij werd door zijn vader wegens gedurige dronkenschap onterfd. Volgens zijn aanhangers, die zich Ismaïlieten of 'zeveners' noemen was dit ten onrechte want die dronkenschap stond symbool voor het principe dat de koran alleen te doorgronden was door een allegorische manier van lezen. Daarmee komen alle strenge wetten en voorschriften van God op losse schroeven te staan want die moet je niet letterlijk nemen. Mystiek en esoterie verschijnen al snel ten tonele. Het doorgronden van het geloof vergt dan veel oefening. Zo ontstonden verschillende graden onder de gelovigen. De gewone Ismaïlieten werden geacht de hoger geïnitieerden blind te volgen.

Van 909 tot 1170 heersten eerst in Tunis en later in Caïro de Ismaïlitische kaliefen van de dynastie der Fatimiden. Zij beweerden af te stammen van Fatima, dochter van Mohammed en vrouw van Ali. Zij zijn de stichters van de beroemde Al Ahzar Universiteit en de bijbehorende beroemde bibliotheek, die destijds de grootste ter wereld was.

Hier komen de Droezen in het spel. Zij kennen een grote verering voor kalief al-Hakim (996-1021), een wat paranoïde heerser. Wie in zijn omgeving verkeerde, liep een redelijke kans te worden onthoofd. Al-Hakim was sterk geïnteresseerd in geloofszaken. Wie anders dacht dan hij, bijvoorbeeld joden en christenen, liet hij scherp vervolgen. De beroemde kerk van het Heilig Graf in Jeruzalem werd op zijn bevel afgebroken. Op latere leeftijd kwam al-Hakim tot de overtuiging dat hij zelf een goddelijke natuur bezat. Net als de twaalfde imam stierf hij niet maar verdween van het toneel. Een overtuigd aanhanger van hem, Muhammad Nashtakin Ad-Durazi, moest de wijk nemen naar Syrië waar hij de leer van al-Hakim verder verspreidde. Durazi betekent kleermaker.

De Droezen ontlenen hun benaming aan deze kleermaker. Hij leerde dat Allah regelmatig op de aarde terugkeerde met als een soort scherm de gedaante van een mens. Daarom hadden alle fatimistische kaliefen tot en met al-Hakim een goddelijke natuur. Sinds zijn verdwijning is Allah niet meer op deze wijze onder de mensen verschenen.

Door zijn goddelijke inslag belichaamde al-Hakim de vijf grote principes: het wereldverstand, de wereldziel, het woord, de voorganger en de opvolger. Samen vormen zij de scheppende kracht. Dit is nog niet alles. Het verhaal heeft nog meeer aspecten. Zo is er het goddelijk beginsel van de helderheid des geloofs, waardoor de imams van de Droezen zich laten leiden tot Allah weer eens terugkeert op aarde. In het licht van dit alles is het volgens de Droezen logisch dat reïncarnatie de norm is. God schiep een beperkt aantal zielen die steeds weer terugkeren in een menselijk lichaam. Dit alles staat opgetekend in het geheime Boek der Wijsheid, dat niettemin is uitgelekt en waarvan verschillende versies bestaan

Het is duidelijk dat ook de Droezen de koran op een allegorische manier interpreteren. Ze bekreunen zich zoals orthodoxe moslims niet over de vraag of iets niet haram is en daarom verboden. Tegenwoordig zijn er enkele honderdduizenden Droezen, die deels in Israël en deels in Syrië wonen. Alawieten vond men vooral in Syrië langs de kust van de Middellandse Zee en in Libanon.

Net als de Alawieten kennen de Droezen verschillende graden. Aristocratische families spelen een grote rol in hun gemeenschap. Een van de voornaamste zijn de Jumblatts. Telg Walid leidde de Droezen van 1977 tot 2013. Zij manifesteerden zich in de politieke als de Progressieve Socialistische Partij. Dit past bij een traditie onder Droezen en Alawieten. Om in de vijandig gezinde Soennietische meerderheid niet teveel op te vallen, manifesteerden zij zich niet al te openlijk. Ze namen de levensstijl van de omgeving over. En zo nodig praktiseerden zij taqqija, de term waarmee onwetenden zoals Wilders graag schermen. Je mag de waarheid voor de vijanden van je geloof verborgen houden. Droezen zijn van bekeerlingen niet erg gediend. Ze houden hun waarheid liever exclusief.

Als U in de gemiddelde buurtmoskee over de  geloofsopvattingen van Droezen of Alaweten begint, lopen de koude rillingen de daar aanwezige moslims over de rug. De imam krijgt een appelflauwte. Dit verwijdert zich ver van wat Soennieten acceptabel achten. Het is allemaal veel te vrijzinnig. De gedachte dat Allah nu en dan terug kan komen in mensengedaante is in Soennietische  ogen een gruwelijke ketterij, laat staan de idee van reïncarnatie: de ziel wordt niet verwezen naar hemel of hel maar mag het een oneindig aantal malen nog eens proberen.

De Ismaïlieten, de Alawieten en de Droezen hebben dan ook een eeuwenlange geschiedenis van vervolging en onderdrukking achter de rug. De milities die onder hen de recente bloedbaden aanrichtten, pakten gewoon een oude draad weer op. Pas het kolonialisme gaf deze gediscrimineerde groepen de kans uit de schaduw te treden. Ze bleken tot samenwerking met de nieuwe Franse en Britse heersers bereid. Ze kozen er voor een rol te spelen in de politieke structuren die zij poogden te vormen. Zo konden Alawitische officieren sleutelposities innemen in het Syrische leger, dat eigenlijk al in de koloniale tijd door de Fransen was gevormd.

De Droezen in Israël sloten zich met hart en ziel aan bij de Joodse staat. In de IDF vormen zij geduchte detachementen. In Syrië zijn Soennieten – de grote meerderheid – meer dan een eeuw lang bijna steeds de onderliggende partij geweest. Na de val van Assad is de tijd voor de afrekening gekomen en dat betekent bijltjesdag.

Het is nu duidelijk waarom Israël er belang bij heeft zo´n bijltjesdag te voorkomen. En zo kreeg Al-Sharaa bommen op zijn presidentieel paleis nadat hij pas nog net zo trots op zijn zwarte paard had rondgestapt als een nieuwe Moe´awija.

Kalief Moe´awija en zijn opvolgers waren overigens de kwaadsten niet. De Omajjaden hielden van het goede leven. Hun hof in Damascus was een brandpunt van kunst en cultuur waar ook plaats was voor christelijke dichters en geleerden. Op den duur vloeide de wijn er rijkelijk. Een der kaliefen liet zelfs zijn badkuip er mee vullen en de legende wil dat de wijnspiegel merkbaar zakte als hij erin zat.

Uiteraard zagen de moslims op straat al die luxe, al dat Wein, Weib und Gesang en al dat spotten met de vijf zuilen van de islam met lede ogen aan. Er kwam opstand van en na nog geen eeuw werd de laatste nazaat van Moe´awija verdreven. Het zwaartepunt van het islamitische rijk verplaatste zich ondertussen van Syrië naar Irak waar kaliefen uit de nieuwe dynastie der Abbassieden Bagdad stichtten. Al-Sharaa heeft beloofd  dat hij de Alawieten en de Droezen zal beschermen. Wie weet laat hij zich werkelijk inspireren door de vrolijke kaliefen van Damascus. Laten wij het hopen.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: wie gaan met die €800 miljard aan defensie uitgaven strijken?