Dubbelrollen bij de klimaattop

Bij de Klimaattop in Dubai spelen deelnemers een dubbelrol. Zowel de olielanden als de oliebedrijven hebben uiteenlopende doelstellingen, Afrika en China willen vergroenen en ook weer niet. De Europese Unie vindt het moeilijk haar rol te vinden en wordt daarin steeds meer belemmerd. Dat is lastig bij een top waar – weer – veel op het spel staat: het stoppen met fossiele brandstoffen en het pieken van de uitstoot in 2025, een verdrievoudiging van hernieuwbare energie, verdubbeling van de energie-efficiëntie, meer geld voor klimaatmaatregelen en zeker het nakomen van eerder gemaakte afspraken daarover.

Olielanden en oliebedrijven lijken geen belang te hebben bij een dalende olieproductie. De argumenten: we zullen nog decennia olie en gas nodig hebben, niet alleen als brandstof maar ook als grondstof. In opkomende landen in het mondiale zuiden stijgt de vraag naar energie snel. En als westerse landen minder afhankelijk willen worden van onbetrouwbare leveranciers (Rusland!), zullen ze eigen fossiele energiebronnen moeten gebruiken, zoals gas uit de Verenigde Staten. Waarbij het voor West- en Midden-Europa nog de vraag is hoe berekenbaar dat land is als energieleverancier, mocht Donald Trump weer in het Witte Huis komen.

De kritiek dat ze alleen oog hebben voor fossiele productie en niet voor vergroening, wijzen de oliebedrijven af. Als ieder verstandig bedrijf kijken we naar de toekomst en verkennen we de mogelijkheden, is de reactie. Daar wordt fors in geïnvesteerd. Shell is volgens De Correspondent en EW een van de grootste investeerders in Europa op het gebied van alternatieve energie. Niet uit maatschappelijke of andere ethische overwegingen, maar om haar toekomst zeker te stellen. NRC haalt een onderzoek aan van bureau Rystad, dat het ook zakelijk gezien aantrekkelijk is in te zetten op groene energie. Die levert veel meer rendement op dan energie uit fossiele bronnen. Daarbij gaat door warmte veel energie verloren.

De olielanden hebben nog minder belang bij het verminderen van de olieproductie. Gastland Dubai, een van de Verenigde Arabische Emiraten (VAE), is een van de grote producenten en daardoor een opmerkelijk gastland. Gastheer van de conferentie is sultan Ahmed Al-Jaber, ook de topman van het staatsolieconcern ADNOC van de VAE. Het is als vredesoverleg voeren in een wapenfabriek onder leiding van de directeur.

Al-Jaber werd niet geloofwaardiger toen plannen uitlekten om de top in Dubai te gebruiken om contracten af te sluiten met de olie- en gasindustrie. Daar kwam nog bij dat volgens de Britse zender Channel 4 Saoedi-Arabië bezig is om de vraag naar olie en gas in ontwikkelingslanden kunstmatig hoog te houden. De Saoedische regering werkt aan plannen om autoverkopen in Afrika en Azië te stimuleren, onder andere door geld te steken in de ontwikkeling van een goedkope auto met verbrandingsmotor.

Anderen menen dat Ahmed Al-Jaber de juiste man op de juiste plaats is. Hij kan de verbinding leggen tussen ‘fossiel’ en ‘groen’. Landen als de VAE zetten in op hernieuwbare energie en nieuwe technologie omdat zij als geen ander weten dat de productie van fossiele brandstoffen eindig is en op steeds meer verzet stuit.

Om de klimaatdoelen in zicht te houden, moet de uitstoot van fossiele brandstoffen snel dalen – ook in ontwikkelingslanden. Die landen zouden de fase van economische ontwikkeling met kolen, olie en gas moeten overslaan en meteen moeten doorgroeien naar een schone en duurzame economie. Een jij-bak in de ogen van Afrikaanse leiders. De westerse landen zijn de grootste vervuilers en als geen ander verantwoordelijk voor klimaatverandering. En die houden nu ontwikkelingslanden voor dat een groene economie mogelijk is zonder dat zelf ooit te hebben gedaan.

De armste landen – en zeker die in Afrika – zullen de gevolgen van de klimaatverandering het meest merken. Maar geld om die kwetsbare landen te helpen blijft tot nu toe goeddeels uit. Toezeggingen worden niet nagekomen. Ontwikkelde landen hebben beloofd om 100 miljard dollar op tafel te leggen voor klimaatmaatregelen in ontwikkelingslanden, maar doen er al jaren over om die belofte waar te maken. Terwijl ook hier de kost voor de baat uit gaat. Door zijn ligging heeft Afrika de potentie een grote leverancier van waterstof en zonne-energie te worden. Investeren in Afrika is misschien commercieel riskant maar geopolitiek bittere noodzaak.

Ook China speelt verschillende rollen. Aan de ene kant is het een grote vervuiler, met name door kolencentrales die tonnen CO2 uitstoten. Er worden nog steeds nieuwe kolencentrales gebouwd, terwijl andere landen hun best doen om hun uitstoot te verminderen. In veel andere landen is een dalende trend ingezet in de uitstoot per hoofd van de bevolking, terwijl die in China stijgt. Maar China zet naast kolencentrales ook in op duurzame energie. In 2021 kwam 30 procent van alle opgewekte elektriciteit in China uit duurzame bronnen. In Nederland is dat 15 procent. In en rond Shanghai rijden bijna alleen nog maar elektrische auto’s op elektriciteit opgewekt door kernenergie. (Over hoe ‘groen’ die is zijn meningen verdeeld.)

Tot slot de Europese Unie, die de milieu- en klimaatagenda steeds verder afzwakt onder druk van het Europese Parlement. In steeds meer landen komen rechts-populistische partijen aan de macht die van klimaat- en milieumaatregelen weinig moeten hebben. Wat betreft energievoorziening en het industriebeleid is de transitie inmiddels zo ver gevorderd dat die niet meer terug te draaien is. Maar op terreinen als mobiliteit, landbouw en voedsel, ruimtelijke ordening moet nog veel gebeuren. Met Europese verkiezingen op komst is dat geen gemakkelijk verhaal.

Europa, in de persoon van EU-commissaris Wopke Hoekstra, heeft een grote verantwoordelijkheid en zou bruggenbouwer moeten zijn op de conferentie. Johan Rockström, toonaangevend klimaatwetenschapper, noemt de EU volgens NRC de ‘grootste economie ter wereld die klimaatleiderschap toont’. Dat wekt verwachtingen en schept verplichtingen.