ZEMBLA: easyJet wil onderzoek naar blootstelling gifstoffen blokkeren

Luchtvaartmaatschappij easyJet is verwikkeld in een juridisch gevecht met de interne veiligheidscommissie in Frankrijk. Die commissie wil een onderzoek starten naar gifstoffen aan boord van vliegtuigen. De luchtvaartmaatschappij probeert het onderzoek bij de rechter tegen te houden. ZEMBLA heeft de dagvaarding in bezit en sprak met leden van de commissie. Intussen maakte easyJet onlangs bekend filters in vliegtuigen te gaan plaatsen. easyJet reageert bij ZEMBLA voor het eerst op camera. Medisch adviseur van easyJet Tim Stevenson: “Wij erkennen niet dat er gezondheidsproblemen zijn op de lange termijn.”

Het nieuws over de te plaatsen filters werd onthaald als een erkenning van het aerotoxisch syndroom: langdurige, neurologische klachten waarmee sommige piloten en stewardessen kampen. Volgens Stevenson worden de filters alleen geplaatst tegen “geurincidenten en voor de luchtkwaliteit in het algemeen.”

Dr. Stevenson wil in de uitzending geen antwoord geven op de vraag waarom easyJet het onderzoek naar gifstoffen wil tegenhouden. De rechter moet in de zaak nog uitspraak doen.

Ook AirFrance heeft voor de rechter geprobeerd een intern onderzoek tegen te houden. De interne veiligheidscommissie van AirFrance vroeg in 2009 om een onderzoek naar giftige stoffen in het vliegtuig. Vorig jaar verscheen het interne rapport, dat in handen is van ZEMBLA, alsnog. De onderzoekers concluderen dat er in vliegtuigen “waarschijnlijk een risico is op blootstelling aan gevaarlijke chemische stoffen.”

Fume events Naast chronische blootstelling aan lage doses schadelijke stoffen vindt een groeiende groep wetenschappers zogenoemde ‘fume events’ zorgelijk. Daarbij ontstaat rook of geur in de cabine, veroorzaakt door plotselinge lekkage van bijvoorbeeld olie. Maar volgens easyJet is dat slechts een van de mogelijke oorzaken. Stevenson: “De grote meerderheid [van incidenten] is onschuldig.” EasyJet spreekt daarom van ‘smell events’. Die zouden “een à twee keer per week” voorkomen, aldus Stevenson.

Volgens de Inspectie Leefomgeving en Transport zijn er sinds 2014 463 incidenten gemeld met luchtkwaliteit in vliegtuigen. Vliegmaatschappijen zijn sinds 2015 verplicht die te melden. Maar de oorzaak wordt niet altijd doorgegeven, vertelt de Inspectie desgevraagd. Van 47 procent van de incidenten in 2017 weet de inspectie de oorzaak niet. Hoeveel giftige stoffen er tijdens fume events vrijkomen, is nog nooit gemeten.

Strafzaak In Frankrijk willen twee zieke oud-piloten van easyJet dat het Franse OM een strafzaak start tegen de luchtvaartindustrie wegens grove nalatigheid. Als het Franse OM dat inderdaad doet, is het wereldwijd een unicum. Volgens de piloten blijkt uit interne documenten van easyJet dat vliegtuigen niet goed worden schoongemaakt na fume events. Daardoor zouden werknemers en passagiers onnodig blootgesteld worden aan giftige stoffen. De documenten zijn in handen van ZEMBLA.

Onderzoek Internationaal zijn er verschillende onderzoekers die het aerotoxisch syndroom erkennen. Volgens de Duitse bedrijfsarts Astrid Heutelbeck van het Universiteitsziekenhuis van Göttingen is er “medisch gezien sprake van een functiestoornis.” Alleen juridisch is die erkenning er nog niet, zegt ze in de uitzending. Heutelbeck onderzocht in een speciale kliniek voor fume events 27 piloten en stewardessen. “We vinden bij deze personen na fume events telkens opnieuw typische afwijkingen in de longen en het zenuwstelsel.”

De Britse neuropsycholoog Sarah Mackenzie Ross onderzocht ook 27 zieke piloten. Achttien van hen scoorden onder verwachting op tests naar concentratie en reactiesnelheid. Daarvoor kon geen alternatieve verklaring gevonden worden.

Welke chemische stoffen het aerotoxisch syndroom precies veroorzaken, is nog onbekend. Dr. Chris Balouet is voorzitter van de wetenschappelijke klankbordgroep van de Europese luchtvaartautoriteit EASA. Hij houdt een lijst bij met chemische stoffen die sinds 1989 wereldwijd door wetenschappers in vliegtuigen zijn gemeten. Daarop staan 127 stoffen, waaronder organofosfaten en oplosmiddelen. Balouet: “Als je naar deze lijst kijkt, kun je niet concluderen dat de lucht veilig is.”

Reactie easyJet Stevenson zegt in de uitzending af te gaan op “de balans van wetenschappelijke opinie”. Volgens hem is er geen bewijs voor langdurige effecten.

ZEMBLA besteedde in 2010 en 2013 ook aandacht aan dit onderwerp. Nu zendt ZEMBLA een tweeluik uit. De eerste uitzending was op 8 november , woensdag 15 november wordt het vervolg uitgezonden om 21:15 uur bij BNNVARA op NPO2.