Eelco Heinen: geniale charlatan of architect van de volgende VVD-campagne?

Als trouwe luisteraar van NRC’s podcast Zo Simpel is het Niet, kan ik de scherpe analyses van Marike Stellinga en Maarten Schinkel altijd waarderen. Hun recente aflevering, Hoe gaat dit kabinet met het geld om?, bood een fascinerende kijk op de financiële strategie van onze nieuwe minister van Financiën, Eelco Heinen. Wat mij intrigeerde, is hoe zijn aanpak niet zozeer lijkt te draaien om solide financieel beheer, maar vooral om het creëren van een politiek schaakspel. Heinen blijkt niet zomaar een minister, maar mogelijk een geniale campagne-strateeg die teruggrijpt op oude VVD-trucjes – of een charlatan die het land op het spel zet voor zijn partij.

Het meesterplan: laat het kabinet vallen, maar wees zelf de redder
De podcast deed me denken aan een eerdere episode in onze politieke geschiedenis: kabinet Rutte I. In die tijd hield de VVD de schatkist strak in de hand, tot Geert Wilders weigerde mee te gaan in een bezuinigingsronde. Het resultaat? De gedoogcoalitie klapte, en de VVD kon zich profileren als de partij van de financiële degelijkheid. Dat draaiboek lijkt nu opnieuw uit de kast gehaald.

Door een krappe begroting op te stellen met veel onzekere aannames – zoals bezuinigingen op EU-afdrachten, asielbeleid en ministeriële ambtenaren – creëert Heinen een tijdbom. Als een van die aannames niet uitkomt, dreigen harde keuzes: verdere bezuinigingen of nieuwe belastingverhogingen. Daarmee legt Heinen een mijnenveld aan in de coalitie, met partijen zoals BBB en PVV, die traditioneel minder geneigd zijn streng te bezuinigen. Als het kabinet daarop klapt, kan de VVD zichzelf presenteren als de enige serieuze partij die de overheidsfinanciën op orde wil houden. Slim? Ja. Verantwoord? Dat is een andere vraag.

Geniaal of gevaarlijk?
De strategie is briljant in zijn eenvoud: de VVD positioneert zich als de bewaker van de schatkist en laat de coalitiegenoten struikelen over hun eigen wensen. Maar er zit een groot risico aan dit spel. De val van het kabinet zou economische onzekerheid veroorzaken op een moment dat Nederland al worstelt met inflatie, een krappe arbeidsmarkt en vergrijzingskosten die als een donkere wolk boven de begroting hangen. Het land verder destabiliseren voor politieke winst lijkt meer op de tactiek van een geniale charlatan dan van een staatsman.

Bovendien is het de vraag of deze strategie in het huidige politieke landschap wel hetzelfde succes zou hebben als in 2012. De VVD heeft geen vanzelfsprekende alliantie met een grote middenpartij zoals destijds met de PvdA. De versnippering van de politieke arena maakt het moeilijker om met een verlossende coalitie terug te keren. Een te optimistische gok kan juist leiden tot het tegenovergestelde: een VVD die buitenspel wordt gezet.

Een blik op Duitsland: een waarschuwend voorbeeld
Voor wie denkt dat deze aanpak onfeilbaar is, kijk naar Duitsland. Daar blies de liberale FDP de coalitie op door te blijven vasthouden aan een rigide begrotingsdiscipline. Het gevolg? Politieke isolatie en een electorale afstraffing. Het risico voor de VVD is dat het “meesterschap” van Heinen hetzelfde effect heeft. Door het land met financiële chaos achter te laten, kan het vertrouwen in de VVD als betrouwbare partner even snel verdampen als dat van hun liberale zusterpartij in Duitsland.

Wie is Eelco Heinen echt?
Is Heinen een geniaal strateeg of een charlatan? Dat hangt af van je perspectief. Als je bewondering hebt voor politieke tactiek, dan is hij de waardige erfgenaam van Mark Rutte, de meester van de politieke schijnbeweging. Maar als je gelooft dat de rol van een minister van Financiën verder gaat dan partijpolitiek, en dat het zijn taak is om stabiliteit en vertrouwen te brengen, dan schiet hij tekort. Want in zijn huidige aanpak is er weinig te zien van de rust en visie die Nederland nu nodig heeft.

Wat Nederland nodig heeft
De echte uitdaging voor een minister van Financiën is niet het creëren van politieke chaos om de volgende verkiezingen te winnen. Het is het bouwen aan een financieel beleid dat Nederland sterker maakt voor de lange termijn. Investeer in infrastructuur, maak de economie klimaatbestendig en bereid je voor op de vergrijzing. Gebruik de lage staatsschuld en het relatief lage tekort om structurele verbeteringen te realiseren. Dat is de taak van een staatsman.

Maar Eelco Heinen lijkt vooral bezig met het voorbereiden van de volgende verkiezingscampagne. Een geniale zet, misschien. Maar of Nederland daar uiteindelijk beter van wordt? Ik betwijfel het.