Een andere kijk op democratie: Waarom het verdedigen van de status quo niet langer genoeg is

Democraten, waar dan ook, moeten voorkomen dat ze de status quo verdedigen en optreden als beschermers van afbrokkelende instellingen.

In een wereld waar democratische instellingen onder vuur liggen, is de instinctieve reactie van voorstanders om zich te verenigen ter ondersteuning van de status quo. In Oostenrijk, Frankrijk en Portugal hebben mainstream politieke partijen hun cordons sanitaires versterkt in een poging extremistische partijen buiten de macht te houden. In Duitsland heeft het Bureau voor de bescherming van de grondwet onlangs Alternative für Deutschland (AfD) aangemerkt als “rechts-extremistisch”, wat de mogelijkheid opent van een algeheel verbod op de partij. En in de Verenigde Staten is er nu een veelzijdige verdediging aan de gang als reactie op de pogingen van Donald Trump om instellingen te ontmantelen en naar zijn hand te zetten.

Experts zoals Timothy Snyder hebben al lang opgemerkt dat de weg naar autocratie begint met het verlies van vertrouwen van het publiek in de instellingen die bedoeld zijn om hen te beschermen. Mechanismen die ontworpen zijn om democratische systemen te beschermen, worden gekaapt door extreme partijen en ingezet voor politiek gewin.

Hoe kunnen we op realistische wijze instellingen en systemen verdedigen die niet langer het vertrouwen van het publiek genieten? Het antwoord ligt niet in het blind verdedigen van de status quo, maar in het radicaal herontwerpen van hoe deze instellingen en systemen kunnen functioneren.

We moeten onze instellingen opnieuw vormgeven, zodat ze veerkrachtig, participatief en intelligent zijn en in staat om manipulatie en achteruitgang te voorkomen. Daarom zouden we er goed aan doen vijf belangrijke hervormingen van onze politieke processen te onderzoeken.

Het meest radicale zou zijn om het traditionele één-persoon-één-stem-model te herzien. Dit systeem, hoewel fundamenteel, is uiterst kwetsbaar voor de verstorende effecten van desinformatie, polarisatie en soundbite politics. Het staat ook haaks op de ontwikkelde ervaringen en verwachtingen van de burgers van de eenentwintigste eeuw. Het gebruik van alternatieve stemsystemen, die meer genuanceerde meningsuitingen ondersteunen, kan een oplossing bieden. Zo laat quadratisch stemmen kiezers bijvoorbeeld punten toekennen aan de verschillende stemopties in steeds toenemende weging. Dit is al met succes gebruikt in de raad van Gramado, een kleine stad in het zuiden van Brazilië.

Het tweede zou zijn om nieuwe mechanismen te introduceren die onze systemen in staat stellen om zich op specifieke kwesties te richten. Dit creëert mogelijkheden om in te zoomen op echte oplossingen en mensen een betekenisvolle wetgevende invloed te geven. Burgervergaderingen met daadwerkelijke wetgevende macht, bijvoorbeeld - met groot succes gebruikt door Emmanuel Macron in 2020 om klimaatbeleid te bepalen of roterende burgerpanels, zouden kiezers de kans geven om zich bezig te houden met belangrijke nationale of beleidskwesties. 

Een derde oplossing zou kunnen liggen in een bredere toepassing van referenda. Het is waar dat enkele van de meest in het oog springende voorbeelden - Brexit en Schotse onafhankelijkheid in het Verenigd Koninkrijk - tot verdeeldheid hebben geleid, maar er zijn talloze andere casestudy's die aantonen dat de samenleving er baat bij heeft, zoals in Zwitserland, Taiwan en Uruguay, waar ze hebben geholpen om beleid te bepalen en transparantie hebben gestimuleerd. Referenda, in digitale vorm en zelfs over de grenzen heen, zouden kunnen helpen om vooruitgang te boeken op het gebied van klimaatverandering en gegevensprivacy. Hoewel ze niet bindend zijn, kan deze vorm van democratisch engagement moreel gewicht in de schaal leggen en regeringen en bedrijven onder druk zetten om rekening te houden met de wereldwijde publieke opinie.

De vierde is gewogen deliberatieve peiling. Gebruikt om controversiële kwesties te onderzoeken, zoals sociaal beleid dat van invloed is op de Roma in Bulgarije. Een willekeurige steekproef van burgers neemt deel aan gemodereerde beraadslagingen, krijgt toegang tot meningen van experts en debatteert over verschillende standpunten. Hun stemmen dienen als een “kennisbenchmark” die een leidraad vormt voor het bredere electoraat. En er zijn precedenten voor de effectiviteit van deze praktijk. Tussen 2016 en 2017 heeft een 99 leden tellende Burgervergadering in Ierlandoverweldigende steun getoond voor het opheffen van abortusbeperkingen, waarmee een langdurige politieke impasse over de kwestie werd doorbroken - met de uitkomst van het referendum van 2018 waarmee de aanbevelingen van de Vergadering werden bekrachtigd. 

En tot slot moeten we ervoor zorgen dat onze kiezers goed geïnformeerd zijn. In een wereld van algoritme-gedreven nieuwsconsumptie moeten we een transformatieve verschuiving omarmen: van het zien van mensen als passieve consumenten van beleid naar actieve deelnemers aan het vormgeven ervan. Moderne hulpmiddelen - immersie, interactiviteit en gamificatie - kunnen helpen misinformatie te doorzien en burgers, van schoolkinderen tot gepensioneerden, te betrekken bij het leren over democratische principes, kritisch denken en mediageletterdheid. Stel je virtual reality-ervaringen voor die gebruikers door historische democratische crises leiden, of mobiele games die spelers leren hoe propaganda werkt. Het gebruik van interactieve simulaties zou burgers in staat kunnen stellen om een regering te “besturen”, waardoor ze worden blootgesteld aan de afwegingen en complexiteiten die inherent zijn aan beleidsvorming.

Jon Alexander pleit in zijn uitstekende boek Citizens voor een transformatieve verschuiving - van het zien van mensen als passieve consumenten van beleid naar actieve deelnemers aan het vormgeven ervan. Door burgers dichter bij de processen van onze democratieën te brengen, kunnen we de krachten die ons bestaan bedreigen terugdringen. Als we onze instellingen aanpassen om de uitdagingen van het moderne tijdperk aan te gaan, kunnen we niet alleen dit crisismoment overleven, maar ook weer floreren aan de andere kant. Democraten, waar dan ook, moeten voorkomen dat ze de status quo verdedigen en optreden als beschermers van afbrokkelende instellingen. Het is tijd om architecten te worden van iets dat sterker, slimmer en inclusiever is. Het voortbestaan van de democratie hangt niet af van hoe goed we het verleden verdedigen, maar van hoe gedurfd we ons de toekomst voorstellen.