Een constructief schaduwkabinet als antwoord op extreemrechts

Het kabinet Schoof staat op het punt het regeringsstokje over te nemen van het huidige demissionaire kabinet. Op 2 juli zullen de bewindslieden namens PVV, VVD, NSC en BBB onder leiding van een partijloze minister-president hun plek innemen op het bordes voor het gebruikelijke bordeskiekje. Tijdens de stugge formatie in aanloop naar dit moment heeft de grootste oppositiepartij GroenLinks-PvdA haar stem tegen Wilders & Co proberen te vinden. Door het gestuntel en amateurisme van de formatie leek het een zekerheid dat een effectief tegengeluid voor het grijpen lag. Ook nu de coalitiepartijen toch echt in een wankel en ongelukkig huwelijksbootje met elkaar stappen en de extreemrechtse bewindspersonen in beeld zijn, is het niet gek om te denken dat een werkend oppositiegeluid voor het oprapen ligt.

Echter, de realiteit toont aan dat de positie van Timmermans moeilijk bleek tijdens de formatiemaanden. Timmermans hoopte dat een middenkabinet met VVD, NSC en D66 te bewerkstelligen viel als de formatie over rechts zou klappen. Hierdoor is de oppositievoering van GL-PvdA in al deze tijd niet voortgekomen uit een principiële linkse grondslag, maar uit de hoop dat Timmermans I nog in het vooruitzicht lag. Maar nu de realiteit van dit radicaal-rechtse kabinet eindelijk begint door te dringen bij het verenigd linkse blok, wordt het de hoogste tijd voor een omwenteling in de houding van de grootste oppositiepartij. Deze houding betekent het loslaten van een opportunistische paringsdans met het politieke midden en het opzoeken van de links-progressieve vrienden. Daarom is het tijd om een stoffige blauwdruk voor vruchtbare linkse oppositie uit het laatje te pakken: een schaduwkabinet.

Maar eerst, waarom moet GL-PvdA haar hand verder uitsteken? Om te beginnen wil ik teruggaan naar een oude verkiezingsbelofte van Timmermans. Twee dagen voor de verkiezingen reageerde Timmermans in een interview met RTL op de zorgen van andere links-progressieve partijen over het feit dat GL-PvdA de grootste partij wilde worden. Zij waren bang dat de campagnestrategie van ‘of wij de grootste partij of een rechts kabinet’ de overige links-progressieve partijen zou verpulveren. Timmermans stelde ze gerust: “Als wij de grootste worden, dan zorg ik dat ik jullie heel dicht bij me houd. Maar als links niet het grootste wordt hebben jullie hetzelfde probleem als ik, namelijk dat rechts gaat regeren.” Een halfjaar later kunnen we concluderen dat deze stelling klopte, maar hoort de belofte om links dichtbij te houden niet voor elk denkbaar scenario te gelden? Is het niet de verantwoordelijkheid van de grootste links-progressieve partij, die geboren is uit linkse samenwerking, om het voortouw te nemen voor een nog bredere samenwerking? En is de oplossing van het ‘probleem’ dat inmiddels het radicaal-rechtse regeren is geworden, niet op te lossen door een brede samenwerking die de bevolking een inhoudelijk, sterk en links alternatief biedt? De samenwerking tussen GroenLinks en de PvdA is een goede opzet geweest voor dat alternatief. Desondanks hebben de afgelopen maanden aangetoond dat er meer nodig is om de onderbuikpolitiek, instabiliteit en onzekerheid van de hedendaagse politieke realiteit te bestrijden.

Maar wat is een schaduwkabinet en welke vorm is weggelegd voor de links-progressieve partijen? Een schaduwkabinet is een manier van oppositie voeren waarin een deel van de oppositie een eigen kabinet vormt. Binnen dit schaduwkabinet worden partijwoordvoerders schaduwminister van hun eigen portefeuille en kunnen zij op die manier niet alleen kritiek leveren op de minister van hun beleidsterrein maar ook een alternatief beleid voordragen. In het verleden hebben de PvdA, de PPR, een voorloper van GroenLinks, en D66 onder leiding van Joop den Uyl deze vorm van oppositie voeren al eens uitgeprobeerd. Die combinatie, de progressieve drie, vormde in aanloop naar de verkiezingen van 1971 en 1972 schaduwkabinetten. Het schaduwkabinet paste in de polarisatiemethode die de progressieven hanteerden. Door middel van een progressieve eenheid wilden de partijen een regeringsdeelname forceren. Hoewel de duidelijkheid van een schaduwkabinet een verkiezingsoverwinning voor alle drie de partijen realiseerde, hield het na de verkiezingen niet lang stand. Het was vooral middel dat moest leiden tot een kabinet Den Uyl, dat overigens wel gelukt is.

Daarom bepleit ik het Engelse model van een schaduwkabinet. Sinds 2020 leidt Keir Starmer van de Labour Party daar een schaduwkabinet als oppositie tegen de Conservative Party. De schaduwministers van de Labour Party zijn in dit schaduwkabinet niet aangewezen door het partijbestuur, maar worden verkozen door de leden. Naast het bieden van een duidelijk alternatief voor het beleid van kabinet S̶c̶h̶o̶o̶f̶ Wilders I, geef je hierdoor ook een impuls aan de ledendemocratie van je eigen partij. Door leden te laten stemmen op de bewindspersonen van dit schaduwkabinet geef je de leden van de links-progressieve partijen inspraak op de koers van de oppositie. Als we de peilingen mogen geloven, heeft dit model geen windeieren gelegd voor de Labour Party. Hoewel de Conservative Party met al haar schandalen, wanbeleid en Ruttiaans lang regeren heeft meegeholpen haar eigen graf te graven.

Dus GroenLinks-PvdA, waar wachten jullie nog op? Een duidelijk alternatief, een impuls aan de ledendemocratie en het opzoeken van je bondgenoten in plaats van aan het lijntje gehouden te worden van de centristische partijen. Voor achterover leunen en de kat uit de boom kijken is het te laat. Een extreemrechtse golf heeft ons land geteisterd en de centristische partijen deinen gewoon mee. Daarbij is de oproep niet alleen aan GL-PvdA, maar ook de SP, Partij voor de Dieren, D66 en Volt. Stap over je schaduw heen en erken de politieke realiteit van nu. En laat dan onder de grijze zon van Wilders een sterke linkse roos groeien.