Een wankel staakt-het-vuren geeft geen reden tot optimisme

Het akkoord tussen Israël en Hamas lijkt op het eerste gezicht een doorbraak. De gijzelaars komen vrij, lichamen van vermoorde Israëli’s worden teruggegeven, voor even geen militaire activiteiten en zo komt er lucht voor Gazanen en ook minder angst in Israël.

 Voor de families van de overlevenden is er nu opluchting en voor anderen begin van verwerken van groot verdriet. Er is ook een harde bittere realiteit. De prijs die Israël betaalt, is hoog. Honderden Hamas-gevangenen komen vrij, onder wie senioren-strijders en ideologische fanatiekelingen. Daarmee is de kiem voor nieuw geweld gelegd nog voor de wapens echt zwijgen.

Gaza ligt volledig in puin. Burgers hebben daar hun onnoemelijke prijs betaald. Intens groot verdriet onder mensen door alle slachtoffers die zijn gevallen. Gaza bestaat niet meer. De haat aan beide kanten is niet minder geworden. Vrede is een onzichtbare duif in een tijd waar mensen vooral een dak en brood willen.

De Amerikaanse druk, vanuit Donald Trump, speelde een doorslaggevende rol in het tot stand brengen van dit akkoord. Daar kan niemand omheen. Maar is het een weg naar vrede? Trump presenteert het staakt-het-vuren als de start van zijn "twintigpuntenplan" voor vrede in het Midden-Oosten. Alsof vrede voor altijd binnen handbereik is. In werkelijkheid komt er waarschijnlijk van dat plan weinig terecht. Een uiterst complexe situatie waarbij sleutels tot openen van deuren naar vrede nog steeds niet gevonden zijn.

Hamas legt namelijk de wapens niet neer, Israël behoudt straks militaire controle over cruciale zones. Geen van partijen vertrouwt de ander genoeg om werkelijke politieke concessies te doen. Het staakt-het-vuren is niet meer dan een wapenstilstand tussen twee vijanden om zich te herstellen - fysiek en geestelijk- niet het begin van duurzame vrede.

De trauma's en littekens van 7 oktober 2023 en het vervolg in oorlog zijn diep. Wat begon als een terroristische aanval van Hamas op Israëlische burgers mondde uit in een ongekende vernietigingsoorlog, die Gaza in puin heeft gelegd, Hamas grotendeels heeft verslagen en honderdduizenden mensen dakloos heeft gemaakt. 

Hamas’ leiders hebben de impact van hun daden verkeerd ingeschat. Zij dachten Israël met een snelle, symbolische aanval te vernederen en de regio in opstand te brengen. De toenadering van Saudi-Arabië tot Israël te stoppen. Met opnieuw de Palestijnse zaak op de internationale agenda te zetten. 

Dat laatste is deels gelukt. Wereldwijd is de kritiek op Israël toegenomen, en het Palestijnse narratief heeft aan steun gewonnen. Maar de prijs is vernietigend. Gaza ligt in gruzelementen, tienduizenden burgers zijn omgekomen, en de humanitaire crisis is ongekend, waardoor we kunnen zeggen dat Gaza op dit moment alleen als ruïne bestaat en de tweestatenoplossing verder weg is dan ooit. Wat Hamas een "overwinning van bewustzijn" noemt, is in feite een catastrofe voor de eigen bevolking.

De komende jaren zal Gaza volledig herbouwd moeten worden met internationale hulp, investeringen en dit alles onder internationaal toezicht. Dat proces zal langzaam gaan, belast met rivaliteit, tegenstellingen, vertragingen en politieke belangen. Gaat het überhaupt lukken of komt Gaza terecht in een doormoddermodel van strijd? Westerse en Arabische donoren willen wel investeren in wederopbouw, maar alleen als er een minimale stabiliteit is. Ook het voorkomen van corruptie en nepotisme. In deze chaos is die kans klein.

Het zwijgen van de wapens is uiterst fragiel. Zolang Hamas militair aanwezig blijft en de wapens niet neerlegt, blijft de dreiging van een nieuwe escalatie groot. Hamas is immers niet geheel verslagen, ondanks de zware vernietigingen in de strook. De terroristische organisatie behoudt een ideologische kern en ontvangt nog altijd steun en financiering uit Iran. En op de Westelijke Jordaanoever is het de Palestijnse Autoriteit die binnen de regels van een vorm van 'macht' heeft.

Een echte tweestatenoplossing is dus verder weg dan ooit. De Palestijnse verdeeldheid tussen Hamas in Gaza en Fatah op de Westoever maakt gezamenlijk bestuur - binnen de beperkte politieke bewegingsruimte onmogelijk. 

Tegelijk blijft Israël politiek verscheurd. Met een coalitie waar orthodox rechtse partijen een grote invloed hebben. Die door demografische ontwikkelingen toe gaat nemen. Met religieuze demagogie in Israël en fundamentalisme in Gaza.

Netanyahu heeft het eigen overleven als visie. Deze oorlog is ook vertaald in een politiek wapen. Zijn herverkiezing in 2026 lijkt waarschijnlijk, mede door een verdeeld en machteloos oppositieblok. De stabiliteit binnen Hamas en Israël (in denken met vijandbeelden) maakt elke mogelijke stap richting concessies of duurzame vrede zeer onwaarschijnlijk.

Israël kan zich bovendien onmogelijk volledig militair uit Gaza terugtrekken omdat 7 oktober een precedentwerking in zich heeft. Zolang er gewapende Hamas-cellen overblijven, zal Israël de veiligheid primair door militaire aanwezigheid willen waarborgen. De Arabische wereld kijkt ondertussen nog steeds het liefst de andere kant op. De tijd dat de Palestijnse zaak een klein hart van de Arabische politiek vormde, is allang voorbij. 

De Golfstaten, met name Saoedi-Arabië, Qatar en de Verenigde Arabische Emiraten concentreren zich op economie, toerisme en infrastructuur. Hun strategische belang ligt vooral in stabiliteit en groei, niet in ideologische strijd. Gaza is voor hen een diplomatiek hoofdpijndossier dat beheersbaar moet blijven en geen gedoe moet opleveren.

In het Westen is grote verdeeldheid tussen rechtse en linkse flanken over oplossingen voor het Midden-Oosten. Er is geen Europese Unie beleid en laten we eerlijk zijn: Europa heeft geringe macht om daar zaken te forceren. De koers voor het Midden-Oosten ligt voor een belangrijk in de persoon van de Amerikaanse president.

Donald Trump positioneert zich graag als vredesstichter. En voor een deel heeft hij de middelen om te sturen. Op veel terreinen en gebieden in de wereld. Temeer Rusland andere kopzorgen en obsessies heeft in Oekraïne en China geen grote interesse heeft om zich echt te mengen in het Gaza debat. Er zijn voor China andere prioriteiten.

Trump is de bepalende figuur maar zijn diplomatieke koers is opportunistisch en wispelturig. Zoals bij alles wat hij doet. Wat zijn de dagkoersen? Wat vandaag even een doorbraak lijkt, kan morgen weer worden ontkend of herzien worden. De VS willen de schijn van controle over het Midden-Oosten behouden, maar missen het strategische inzicht en diplomatieke uithoudingsvermogen om dit conflict te laten eindigen in een vrede.

Het huidige staakt-het-vuren is dus uiterst broos. Zodra de gijzelaars zijn teruggekeerd en de doden zijn begraven, kan het geweld gemakkelijk weer oplaaien. De kans is groot. Hamas zal de vrijgelaten gevangenen als politieke troef gebruiken en reorganiseren, Israël zal iedere foute stap van Hamas als provocatie beschouwen, en de wederopbouw van Gaza zal tegenslag op tegenslag oplopen.

 Er is geen reden tot optimisme. Wat bereikt is, is dat er in deze tweejarige oorlog een nieuwe fase is gekomen. Een einde aan de gijzeling, een terugkeer van honderden gevangenen en een heel klein beetje zicht op wederopbouw. Op een voedingsbodem van gesneuvelden, trauma's en lijden. Voor vrede is veel meer nodig. Zolang Hamas zijn wapens niet neerlegt en Israël zijn greep niet loslaat op de Westelijke Jordaanoever blijft Gaza een kruitvat.

Het op zich realistisch twintigpuntenplan is een start van iets dat de komende decennia niet bereikt gaat worden. Het is alleen maar even stil in Gaza. Mensen daar en in Israël kunnen gaan rouwen om de uitkomsten van terreur en oorlog. Het wachten is op het eerste nieuwe incident of erger.