Empathie tonen als strafmaatregel

Onlangs overleed de vriendelijkste rechter van de wereld, Frank Caprio. Hij maakte furore als buitenbeentje in de juridische kringen, waar doorgaans het wetboek als waarheid wordt beschouwd en er in de meeste gevallen weinig tot geen ruimte is voor enige vorm van compassie. Van zijn vader kreeg hij vroeger, naar eigen zeggen, een empathische opvoeding, door hem te leren dat je altijd eerst moet denken hoe je zelf behandeld zou willen worden. Met andere woorden: het kunnen en willen verplaatsen in de mens die voor je zit, met al zijn of haar persoonlijke problemen, gedragingen en achtergronden.

De Volkskrant wijdde vlak na zijn overlijden een paginagroot in-memoriam-artikel aan Caprio, waarin zijn veelzijdigheid en menselijkheid uitgebreid werden beschreven. Zo was deze niet alledaagse raadsheer, met een groot gevoel voor recht en menselijkheid, onder andere van 1985 tot 2023 werkzaam als rechter en van 2000 tot 2020 de hoofdpersoon in de realityshow Caught in Providence. In deze tv-serie werden rechters gevolgd tijdens de behandeling van hun strafzaken. Zijn populariteit groeide door filmpjes waarin relatief lichte vergrijpen door hem moeten worden berecht. Hierin werd al snel duidelijk dat hij vaak opkwam voor de minderbedeelden in de maatschappij. Zo is bijvoorbeeld in een fragment te zien hoe Caprio een parkeerboete van driehonderd dollar ongeldig maakt, omdat het desbetreffende gezin op de ochtend van de rechtszaak geen geld had gehad om te kunnen eten. Het was duidelijk dat zijn oordelen meestal tot stand kwamen door het gebruiken van ‘gezond verstand’.

Caprio gaf tevens een tijd les, naar eigen zeggen om zijn rechtenstudie destijds te kunnen bekostigen. De aanpak van de rechter heeft zodoende dan ook een kort lijntje naar het onderwijs van nu. Op elke school zullen leerlingen namelijk buiten de lijntjes van het schoolreglement proberen te kleuren. Dat is niet alleen nu aan de orde, maar is van alle tijden. Vaak komt dit soort gedrag voort uit baldadigheid, weinig motivatie, door een bepaalde groepsdruk, een moeilijke thuissituatie of door een pijnlijk verleden. Soms volgen er dan sancties in de vorm van een passende straf, voor zover een straf passend kan zijn. Soms volgt enkel een gesprek, waarbij naar de achtergrond van de leerling en het vaak daar uit voortkomende gedrag wordt gekeken.

Mijn ervaring is dat leerlingen zich tijdens zo'n een-op-een-gesprek kwetsbaar durven op te stellen als daar het juiste klimaat voor wordt gecreëerd. Niet al van tevoren oordelen, de leerling uit laten praten, begrip kunnen tonen en leren luisteren zijn hierbij van cruciaal belang om een veilige basis te bouwen voor het corrigeren van het getoonde ongewenste gedrag. Het is een constructieve manier van laten zien dat dit betreffende gedrag niet gewenst is, maar dat je de persoon achter de leerling beter hebt leren kennen en van daaruit beter over de ontstane situatie kan oordelen. Een opgebouwd persoonlijk dossier in een leerlingvolgsysteem als Magister zal je hierbij kunnen ondersteunen, evenals het navragen van het gedrag van deze bepaalde leerling bij bijvoorbeeld eerdere mentoren en andere vakdocenten. Dit zal een begripvolle(re) band opleveren, waar beide partijen van kunnen leren en vervolgens op verder kunnen bouwen, in de hoop dat verdere escalaties in de toekomst zullen uitblijven.

Frank Caprio was naast rechter ook onbewust en indirect een waardevol pedagoog. Zijn wijze woorden en daden tonen aan dat mensen kunnen groeien en dat er wederzijds meer respect kan ontstaan wanneer regels en wetten een flexibel koord mogen zijn, in plaats van een strakgetrokken staaldraad die niet zal meeveren wanneer je erover struikelt. Het gesprek aangaan vergt misschien een iets grotere tijdsinvestering dan het klakkeloos opleggen van een standaard straf, maar zal uiteindelijk een positieve(re) gedragsverandering kunnen laten zien doordat naar de persoon wordt gekeken en niet enkel naar de incidenten die hebben plaatsgevonden waar die desbetreffende persoon bij betrokken was. In het verlengde van Frank Caprio ben ik er dan ook van overtuigd dat wanneer iedereen in bepaalde onveilige situaties zou denken hoe hij of zij zélf behandeld zou willen worden, de wereld er een stuk veiliger, mooier en vriendelijker uit zou zien. En dat is wat we allemaal kunnen gebruiken en verdienen.