EO-serie Geboeid criminaliseert ‘nazaat’ van witte slaveneigenaren

Dwight van Van de Vijver heet zo omdat zijn voorvader ooit slaaf was van mijnheer Van de Vijver. De gedachten gaan automatisch uit naar Offred, de hoofdpersoon uit The Handmaid’s Tale, die eigendom is Van Fred.

Dwight van Van de Vijver speelt een belangrijke rol in de EO-documentaire Geboeid. Het programma zit als volgt in elkaar: vier Nederlanders van Caribische afkomst gaan samen op zoek naar het lot van hun tot slaaf gemaakte voorouders. Ze hebben gemeen dat die allemaal op de suikerplantage Het Vertrouwen hebben gezeten. Ze bezoeken die uitgebreid om verhalen over het verleden te verzamelen. En objecten die rechtstreeks te maken hebben met de slaventijd.

Aan de aflevering van woensdag 11 december zat een verontrustend aspect. De commentaarstem had het over de witte ‘eigenaren’ van de slavenmacht op Het Vertrouwen. Dat was de familie Tournay, die daar meer dan een eeuw de dienst heeft uitgemaakt. Zouden er nog nazaten in leven zijn? Dwight en zijn mede-‘vertrouwelingen’ ontdekken dat er in Paramaribo inderdaad iemand met die naam woont. Ze besluiten onverwachts op bezoek te gaan. Eentje gaat voorop, de anderen blijven achter. Anders is het zo confronterend. Het leek wel ‘Opsporing verzocht’ of ‘Opgelicht’. Die indruk wordt bevestigd als de deur open gaat en een mevrouw verschijnt. Die is in beeld geblurred om haar onherkenbaar te maken. Zoals dat met verdachten gebeurt of met daders. Op deze manier werd zij als nazaat van witte slaveneigenaren gecriminaliseerd.

Alleen, ze was niet blank. Ze had een kleurtje. Hoe kan dat nou? Ook blijkt bij nader inzien dat daar niet de familie Tournay woont maar Van Tournay. Net als Dwight van Van de Vijver stammen zij af van plantageslaven. Wellicht waren die zelfs op Het Vertrouwen te werk gesteld. Fatsoenlijk was het geweest om dit item uit het programma te laten. Men heeft immers aan de verkeerde deur geklopt.

De Tournays waren niet alleen plantagehouders maar ook slavenhandelaren. Uit de archieven blijkt dat het harde ‘meesters’ waren. Waaruit kan men dat afleiden? Bij hen liepen bovengemiddeld veel slaven weg. Dat was op de meeste plantages, die niet zo ver van de wildernis lagen, een haalbare kaart. Je kon altijd proberen bescherming te vinden bij de marrons in de jungle. Het betekent dat de slaven van de Tournays onderworpen waren aan extreem zware productie-eisen en weinig tijd kregen om de hen toegewezen kostgrondjes te bebouwen. Surinaamse slaven moesten zich in principe voeden met wat ze zelf oogsten van het hen toegewezen landje. In hun vrije tijd uiteraard, na gedane arbeid op de plantage. Nee, er is niets maar dan ook niets wat het plantagesysteem kan vergoelijken.

Het is dan ook jammer dat men in het programma met een vervalsing op de proppen komt om de zwaarte van het leven te bewijzen. Dat is de tekst van een toespraak die een zeker Willy Lynch in 1712 gehouden zou hebben over hoe je Afrikaanse slaven totaal gehoorzaam maakt. Hij is voor het eerst opgedoken in 1970 en uit alles blijkt dat het een twintigste eeuws verzinsel is. Dat valt af te leiden uit het taalgebruik en de duistere seksuele fantasieën uit de hedendaagse SM-koker die eraan ten grondslag lijken te liggen. Pure nep.

En die nep is niet noodzakelijk om de ware aard van de slavernij bloot te leggen. Er is genoeg authentiek materiaal zoals advertenties in de krant. Of het boek van ooggetuige Douwe Martens Teenstra De negerslaven in de kolonie Suriname uit 1842. Lees waarom en hoe er drie slaven levend werden verbrand.

Het is net zo min ergens goed voor aan te kloppen bij de nazaten van de ‘witte eigenaren’ om die vervolgens geblurred in beeld te brengen. Wij roepen de kinderen en de kleinkinderen van NSB-ers of jodenjagers ook niet ter verantwoording voor de daden van hun voorzaten. Of doen wij dat soms wel?

Suriname is de creatie van twee bedrijven die nauw met de toenmalige overheid verbonden waren: de West-Indische Compagnie en de Sociëteit van Suriname. Het huidige koninkrijk der Nederlanden is daarvan de rechtsopvolger. Wie het paspoort van Nederland op zak heeft, solidariseert zich met ons land en erft daarmee de hele geschiedenis. Als je toch justitietaal wilt gebruiken: die maakt deel uit van een dadersnatie. Dat is niet het gevolg van een erfzonde. Dat komt omdat je je bij Nederland hebt aangesloten en die band kun je altijd verbreken. Dit in tegenstelling tot hoe het zit met zo’n erfzonde waarmee anderen je altijd opnieuw zullen komen besmeuren.

Het zou goed zijn als de Nederlandse samenleving het slavernijverleden onder ogen ziet. Dat kan door de feiten niet te verdonkeremanen maar helder in het licht te stellen. Het hoort ook te inspireren tot serieuze strijd tegen hedendaagse vormen van slavernij en meer in den brede voor een wereld waarin een menswaardig bestaan de norm is en niet het privilege van personen met het juiste paspoort.