Er is wel een verschil met de jaren '30: toen werd extreemrechts ingedamd, nu krijgt het vrij spel

Zeker sinds de Haagse rellen, sinds dat rampokken in de residentie door uiterst rechts, zijn de vergelijkingen met de jaren dertig van de vorige eeuw niet van de lucht. Wie dat doet, krijgt van allerlei internet wijsgeren ongenadig op zijn ziel. Het scheldwoord Godwin is een beetje uitgestorven maar het bijbehorende sentiment niet. Pim Fortuyn placht op beschuldigingen van fascisme uit te roepen "U demoniséért mij" en daarmee was voor hem de kous af. Dat is sindsdien zo gebleven: de jaren dertig en onze tijd zijn niet met elkaar te vergelijken. Punt uit. Hoe durf je oprecht bezorgde mensen op één lijn te stellen met NSB-ers?

Het is de moeite waard dat  toch nog eens te doen want hoe je het ook wendt of keert, in dat decennium voor de Tweede Wereldoorlog kende Nederland net als nu een rijk geschakeerde extreem rechtse beweging. Primus inter pares was de NSB, de Nationaal-Socialistische Beweging, die onder leiding van ir. Anton Mussert haar inspiratie vooral haalde uit het Duitsland van Adolf Hitler.

Daarnaast had je kleinere clubs zoals de Nationaal Socialistische Nederlandse Arbeiderspartij (NSNAP) die aansluiting bij Duitsland nastreefde en het Zwart Front dat zich onder Arnold Meijer meer op Mussolini oriënteerde maar tegelijk binnen de extreem rechtse beweging aanvankelijk nog het meest antisemitisch was. Ook bestond er een Algemene Nederlandsche Fascistenbond waarvan het blad heette De Bezem. Tenslotte verdient Nationaal Herstel vermelding, een soort JA21 maar dan stik deftig met generaals en aristocraten. Ze hadden met elkaar een grote afkeer gemeen van wat men tegenwoordig de elite noemt en toen de plutocraten. Mussert duidde de Tweede Kamer aan als het 'pratement' waar de echte problemen van de mensen nooit op de agenda stonden.

Er heerste tussen die extreemrechtse clubs grote verdeeldheid onderling. Toch: als je het allemaal bij elkaar optelt, ontstaat er een landschap van partijen en partijtjes dat veel overeenkomst vertoont met de eveneens verdeelde  extreemrechtse flank in het Nederland van nu. De parallellen zijn onmiskenbaar.

Tegelijkertijd is er een aanmerkelijk verschil met de situatie nu: uiterst rechts werd in de jaren dertig effectief ingedamd. Aanvankelijk lieten de gevestigde partijen dat gedoe op zijn beloop. Dat veranderde toen de NSB in 1935 bij de verkiezingen voor de provinciale staten van niets op tien procent sprong. Daarna werd zij door de gevestigde partijen onmiddellijk en effectief ingedamd.

In 1933 verbood premier Ruys de Beerenbrouck het lidmaatschap van de NSB voor alle beroepmilitairen en leden van de Burgerwacht, een voorloper van de Nationale Reserve. Datzelfde jaar voegde zijn opvolger Colijn daar alle ambtenaren aan toe. Ook vaardigde hij een verbod uit toe op het dragen van partij-uniformen zodat NSB-ers niet meer in hun quasi-militaire ornaat op straat konden paraderen.

De  verzuiling en de geneigdheid van de toenmalige Nederlanders om naar pastoors en dominees te luisteren hielp daarbij. De Nederlandse bisschoppen hadden sympathie voor de NSB in 1933 al 'kortzichtig' en 'roekeloos' genoemd. In 1936 verboden zij katholieken elk contact met de NSB. Wie het toch deed, kon de communie worden geweigerd. Datzelfde gold voor doopsel, vormsel of kerkelijk huwelijk.

Bij de Kamerverkiezingen van 1937 viel de NSB terug op een procent of vier van de stemmen. Ze kreeg vier zetels in een Kamer met 100 leden. Dat zouden er nu een stuk of zes zijn geweest. De andere extreemrechtse clubjes kwamen er niet aan te pas.

In de eerste maanden van de bezetting concurreerden de verschillende extreemrechtse clubs om de gunst van de bezetter. Die koos uiteindelijk partij voor de NSB. Dat werd de enige toegestane politieke beweging en Hitler verklaarde officieel in Mussert de leider te zien van het Nederlandse volk.

Wie de NSB-pers van de bezettingsjaren leest – via delpher.nl gemakkelijk te bekijken – ontdekt dat de NSB-ers zich een minderheid voelden in een land bevolkt met anti's. Anti's was hun term voor Nederlanders die afstand hielden tot  het nationaalsocialisme en stiekem naar Radio Oranje luisterden. De NSB-bladen uit de bezettingstijd staan vol jammerklachten over de Nederlanders die het maar niet willen begrijpen en zich massaal laten misleiden.

Dat is een belangrijk verschil met tegenwoordig. Het taalgebruik van Wilders, Eerdmans en Van der Plas is algemeen geaccepteerd. Ze zijn graag geziene gasten aan de talkshowtafels. Dat Wilders er niet verschijnt, is zijn eigen keus. Anders zat hij er elke dag. Hun fans in de media, zoals Wierd Duk, klagen wel dat je tegenwoordig niets meer mag zeggen maar dat is intense flauwekul. Rechts en extreemrechts voeren het hoogste woord. Als linkse politici eens een microfoon voor de neus krijgen, proberen de ridders van het vrije woord ze onmiddellijk in de verdediging te drukken. Rechtse mastodonten worden voor de camera gehaald als duiders van het nieuwe.

Als een extreemrechtse bende vernielingen aanricht aan het kantoor van een democratische partij en aan het Binnenhof, symbool van de vrije regering van Nederland, dan wordt daar door de regering  besmuikt en bagatelliserend op gereageerd. De relmakers van Den Haag vonden nog dezelfde week navolgerx in Doetinchem. Er staan meer confrontaties op het programma.

Ongeveer een derde van de Nederlandse kiesgerechtigden stemt inmiddels op partijen waarvan de Haagse relmakers de gewelddadige voorhoede zijn. In de peilingen straffen de geënquêteerden dit niet af, integendeel.

Er is dus een aanmerkelijk verschil tussen de jaren dertig en onze tijd: toen werd extreem rechts ingedamd, nu heeft het vrij spel.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin, zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: na de Haagse rellen.