Er zit een smet op GroenLinks en die krijg je er niet zomaar weer uitgewassen

Het had zo mooi kunnen zijn: een verkiezing waarbij GroenLinks voor de vierde keer op rij zou groeien, na de winsten in 2017, 2018 en 2019. Een uitzinnige Jesse Klaver op het podium van een meet-up, jonge mensen met hippe drankjes die staan te juichen in een uitslagenzaaltje en het allesoverheersende gevoel van hoop dat zo’n sterke drijfveer is voor alle GroenLinksers. Dit jaar overheerst die hoop niet meer, en is het rouw en droefenis alom. De vraag waarom deze verkiezing verloren ging heeft tot verschillende speculaties geleid. Was het de campagne van Sigrid Kaag? Was het het rally around the flag -effect van de coronapandemie waardoor Rutte onschendbaar bleek? Wat schortte er aan de eigen campagne?

Allereerst: ja, corona heeft een grote invloed gehad op de stemkeuze van veel kiezers, maar het is niet alsof dat een onveranderlijke stem was vanaf het begin van de pandemie. De VVD heeft er zeker van geprofiteerd, maar met een andere campagne-aanpak was het voor links mogelijk geweest om ook te profileren dankzij corona. Voor veel mensen, en dan voornamelijk groepen waar links traditioneel voor opkomt, zijn corona-gerelateerde zaken de grootste zorg. Mensen in de publieke sector die al weinig verdienen en dreigen hun baan te verliezen. Docenten en zorgmedewerkers die te kampen hebben met lage salarissen en hoge werkdruk onder bizarre omstandigheden. De duizenden werknemers in sectoren die ‘gewoon’ door moesten werken en daardoor vaker werden blootgesteld tot besmettingsgevaar. Het lijkt erop alsof de linkse partijen hebben gedacht: corona, dat laten we over aan de VVD, want daar valt voor ons niets meer te winnen.

Dat was een fout. Natuurlijk, een aanval op de VVD was riskant geweest (“hoezo zou je een regering aanvallen tijdens een crisis?”), maar dat was niet de enige optie. De PvdA en GroenLinks bij uitstek hadden zich samen kunnen profileren als de partijen die “samen sterker verder” willen. Door dat over te laten aan de VVD heeft links haar belangrijkste kiezersgroep rechts laten liggen, en is Mark Rutte ineens de beschermheilige van de zwakkeren in de samenleving.

In plaats daarvan koos GroenLinks te focussen op klimaat. In het kader van “je eigen verhaal vertellen” een begrijpelijke keuze, maar het is jammer als niemand ernaar luistert omdat mensen andere dingen aan hun hoofd hebben. Het doet denken aan hoe Labour in het Verenigd Koninkrijk in 2019 focuste op economie en sociale zaken, terwijl het enige wat echt speelde in het land de Brexit was – waar de partij geen kant durfde te kiezen. Resultaat: de belangrijkste focus werd overgelaten aan de Conservatieven, die wonnen in een landslide. Voor veel kiezers is klimaat heus wel belangrijk, maar niet de enige stemfactor. Ondanks de ambitie om een “brede volkspartij” te worden, vergat de partij het ‘rode’ gedeelte van het verhaal, tot grote frustratie van veel leden en de jongerenorganisatie.

Dus zagen veel kiezers in GroenLinks geen sterke, regeringswaardige partij die wel eens zou gaan zorgen voor verandering op alle vlakken, maar vooral een PvdD- alike groene partij maar dan minder principieel en met een leider die wel héél graag een keer in de Trêveszaal wilde zitten. Daardoor verloor GroenLinks kiezers aan alle kanten: voor de klimaatkiezer was GroenLinks teveel een compromiskeuze, en stonden de PvdD en Bij1 sterker in hun schoenen vanwege hun gebrek aan regeerambities. Op sociale thema’s was het programma van GroenLinks wel sterk, maar in de campagne hebben ze het er zo weinig over gehad dat je er niet zeker van kan zijn dat een radicaal-rode stem daar in veilige handen is – dus werd het SP, Bij1, PvdA of Volt. Voor de kiezer die op al deze thema’s wel een sterke mening heeft maar niet zo radicaal is, oftewel het grootste deel van de centrum-linkse kiezer, was GroenLinks niet de eerste keus meer. Dus werd het D66.

Dus voor wie is GroenLinks nog eerste keus, en voor wie wil de partij dat zijn? Een one-issue campagne op klimaat werkt blijkbaar niet als je vergeet de rest van het verhaal te vertellen. Het ‘brede volksbeweging’-concept van Klaver is nog niet echt van de grond gekomen, en met deze nederlaag en alle alternatieven op links is het onwaarschijnlijk dat dat nog zal gebeuren. De zwakke campagne van GroenLinks, de PvdA en heel links is een ramp voor links zelf en Nederland als geheel. Dat sociale thema’s nu ineens vertegenwoordig moeten worden door de D66 en de VVD, de belangenbehartigers van de elite van het bedrijfsleven en internationale instanties, de karavaantrekkers van het neoliberalisme, is wrang om aan te zien. Links staat te zwak in haar schoenen om die terug te kapen bij nieuwe verkiezingen, wat wel met de dag een waarschijnlijker scenario wordt. Bovendien is de houding van GroenLinks in de formatie tot nu toe ontstellend zwak, en is de schijn allang gewekt dat de partij nog een dropveter in haar reet zou steken om te mogen regeren. Niet vreemd dat nieuwe partijen en radicale alternatieven het goed doen.

Er zit dus een smet op de partij, en die krijg je er niet zomaar weer uitgewassen. Allereerst moet de partij klip en klaar duidelijk maken dat na alle schandalen regeren met Rutte geen optie is. Het feit dat Klaver en consorten zich tot nu toe verschuilen achter vage bewoordingen, zorgt alleen maar voor meer wantrouwen in de partij. Dat er dan een kabinet komt zonder GroenLinks of dat er dan nieuwe verkiezingen komen is niet erg: GroenLinks heeft veel meer te winnen als sterke oppositiepartij dan als meloenenslikker van Rutte-IV. Ten tweede moeten de banden met de PvdA zo sterk mogelijk worden aangehaald. Ik zou voorstander zijn van een fusie waarbij de partijen worden gereset met een totaal nieuw merk, nieuwe leiders en een andere uitstraling. Een partij die het brede, rood-groene en klassiek democratisch-socialistische verhaal verteld dat nu nodig is. Aangezien het nu nog niet zo ver zal komen, zou gezamenlijke fractievergaderingen en coördinatie in de formatie al een goede stap zijn.

Samenvattend heeft GroenLinks haar frisheid ten opzichte van 2017 verloren. De partij is voor geen kiezersgroep meer 1 e keus, maar eerder één van de vele alternatieven. Een koerswijziging en partij- reset is ontzettend nodig. En dat is niet uit partijbelang en opportunisme, maar uit bittere noodzaak: het alternatief is een alsmaar kleiner wordend links en een verlenging van de hegemonie van de leugens van Rutte. Daarom het dringende advies aan Klaver, het partijbestuur en het hele partijkader: dúrf nou eens wat!