Eric van der Burg, het gladde geweten van de VVD

Het is misschien wel de laatst overgebleven actieve VVD’er waar links Nederland een zwak voor heeft: Eric van der Burg. De oud-staatssecretaris van Asiel en Migratie nestelde zich in het collectief geheugen door in de zomer van 2023 met tranen in de ogen voor de camera’s te verschijnen, nadat kabinet Rutte IV viel en zijn spreidingswet werd ingetrokken. Tel daar het pleiten voor een humaan opvangbeleid, zijn afkeer tegen Wilders en zijn geschiedenis als wethouder in het linkse Amsterdam bij op, en je bent voor VVD-begrippen ‘links’ of toch op z’n minst ‘fatsoenlijk’.

Het is dan ook niet toevallig dat juist Eric van der Burg de laatste VVD-Zomergast was en als één van de weinige VVD’ers zo af en toe een interview geeft in de Volkskrant. Maar hoewel Van der Burg blaft op de momenten dat hij van de VVD-top mag blaffen, bijt hij nooit. Binnenkort zit hij bij De Slimste Mens, waar hij - mits een goed stel hersenen en een dosis geluk - vlak voor de verkiezingen dagelijks zo’n twee miljoen mensen kan bereiken, zonder iets inhoudelijks te hoeven zeggen. Oud-collega Klaas Dijkhoff bewees eerder al hoe het programma je als politicus een enorme imago-boost kan bezorgen, in België maakte het grote publiek via De Slimste Mens voor het eerst kennis met huidig premier Bart De Wever. De kans is groot dat Van der Burg daar, net als bij talkshows en radioprogramma’s, de komende tijd zal worden onthaald als anti-Yesilgöz, als het progressief-liberale baken van de VVD.

De vraag is: wat doet een liberaal nog bij een partij die volkomen van haar liberale ideeën lijkt afgestapt? Van der Burg legde in de media meermaals uit waarom hij loyaal blijft aan de VVD, ondanks de rechts-conservatieve koers die de partij de afgelopen jaren vaart (“als je in een team zit, ben je all-in"). Intern zou Van der Burg weldegelijk een tegengeluid laten horen en was hij lid van een appgroepje met VVD’ers die de partij een meer liberale richting op willen sturen, maar naar buiten toe bleef hij altijd achter de VVD-koers staan. Nooit was hij openlijk kritisch op de keuzes van de partij. Toegegeven, iedere politicus moet soms eigen ideeën aan de kant schuiven ten gunste van de partijdiscipline en partijhoppers zijn niet goed voor de democratie. Maar wanneer bereikt loyaliteit een grens? En wat zijn woorden waard, als de daden daar niet bij aansluiten?

In 2022 noemde Eric van der Burg, toen nog staatssecretaris, het uitroepen van de asielcrisis ‘juridisch onhaalbaar’. In plaats van die ‘asielcrisis’ (lees: opvangcrisis) uit te roepen, besloot Van der Burg met de spreidingswet te kiezen voor een meer constructieve oplossing voor het beddentekort.

Twee jaar later was het voorbij met de constructieve koers en nam het nieuwe kabinet-Schoof zich voor om de spreidingswet in te trekken. Daarnaast wilde het nieuwe kabinet wél de asielcrisis uitroepen. Het moet een flinke klap voor Van der Burg geweest zijn, maar naar buiten toe laat hij daar maar weinig van zien.

Vragen over asiel vermijdt hij, ondanks zijn expertise op het dossier als ex-staatssecretaris. Hijverwijst steevast naar Queeny Rajkowski, de VVD-woordvoerder op asiel en migratie. Dat zo ongeveer iedere deskundige, verschillende adviesraden en gemeenten zich hebben verzet tegen de plannen uit het hoofdlijnenakkoord, legde de VVD’er naast zich neer: “Als er eenmaal een fractiestandpunt is, conformeer ik me daaraan”, aldus Van der Burg in een interview met de V olkskrant.

Een ander punt is zijn afkeer tegen de PVV . Van der Burg laat geen kans onbenut om te laten weten dat hij geen fan is van Geert Wilders. In zo ongeveer elk interview in de krant, op radio en op televisie vertelt hij aan iedereen die het horen wil dat hij niets van Wilders en zijn PVV moet hebben. Toch gaat hij niet dwarsliggen als de VVD met de PVV in zee gaat, al is het verhaal dat hij wel zou hebben getwijfeld of hij Kamerlid moest blijven.

In de periode van Schoof blijft Van der Burg zich regelmatig afzetten tegen Wilders, bijvoorbeeld als de PVV-leider in december afreist naar Israël om zijn vriend Netanyahu een hart onder de riem te steken. Maar consequenties verbindt hij er nooit aan, terwijl Wilders daar met de ondermijning van het gezag van Halsema, zijn bezoekjes naar ultraconservatieve congressen of zijn aanvallen op de rechtsstaat het afgelopen jaar toch genoeg reden voor heeft gegeven. Opvallend detail: in 2010 zei van der Burg als wethouder in Amsterdam niet met de PVV te willen samenwerken. “Omdat de partij teksten bezigt over grote delen van Nederland en grote delen van Amsterdam, die ik niet vind kunnen.” Aan de koers van de PVV is sindsdien weinig veranderd, dus heeft vooral Van der Burg die principes opzij geschoven.

Wie ondanks deze paradoxen tussen woord en daad nog steeds geloofde dat Van der Burg staat voor morele principes binnen de VVD, zal na de afgelopen debatten over Gaza beamen dat van die principes definitief afscheid is genomen. De VVD is bepalend in het nemen van maatregelen tegen de genocide die Israël pleegt. Maar wie dacht dat maatregelen in een stroomversnelling zouden komen na de val van het kabinet en de uittreding van de PVV, komt bedrogen uit. De VVD wil nog steeds geen serieuze maatregelen als een wapenembargo of een volledig handelsembargo nemen, ondanks dringende adviezen van zowel het Commissie van advies inzake volkenrechtelijke vraagstukken (CA VV) als het College voor de Rechten van de Mens. Daarmee wordt het Genocideverdrag, dat Nederland verplicht alles te doen om een genocide te voorkomen, geschonden. En dat met speciale dank aan de beslissende rol van de VVD, met Eric van der Burg als buitenlandwoordvoerder voorop. Hij komt in debatten niet veel verder dan de emotionele drogredeneringen als “ja maar Hamas” en “sancties hebben toch geen zin”.

Als kers op de taart verzette Van der Burg zich na kritiek vanuit de SGP tegen de komst van onafhankelijk VN-rapporteur Francesca Albanese, waarmee hij de integriteit van haar als persoon en de Verenigde Naties als instantie openlijk in twijfel trok.Het is een dieptepunt voor een partij die zich tot voor kort voordeed als een hoeder van het internationaal recht. Denkt het individu Eric van der Burg anders over dit en al die andere thema’s dan het VVD-kamerlid? Misschien. Maar politici horen afgerekend te worden op hun debatten, hun stemgedrag en andere daden, niet op hun imago.

Eric van der Burg heeft zich zo vaak geconformeerd tot de koers van Yesilgöz, dat het niet klopt om hem nog als progressief-liberaal te bestempelen. Het is dan ook een taak van de media om dat imago niet klakkeloos over te nemen, maar kritisch te bevragen. Toch houdt Van der Burg dat imago vast, en dat is niet in de laatste plaats omdat de VVD daar zelf ook baat bij heeft. De partij staat bekend als één waarbinnen ruimte is voor verschillende stromingen. De vermeende variatie aan smaken binnen de partij is een directe verklaring voor het succes de afgelopen decennia, er is voor ieder wat wils. Van der Burg zei daar zelf in De Groene Amsterdammer ooit over: “De VVD is een vliegtuig en dan heb je beide vleugels nodig die ervoor zorgen dat het vliegtuig naar voren gaat.”

Duidelijk is dat het vliegtuig onder Yesilgöz inmiddels in een neerwaartse spiraal vliegt, omdat het toestel te zwaar naar rechts leunt. Om de liberale VVD-stemmer toch binnenboord te houden, heeft de VVD baat bij een zichtbare D66-achtige VVD’er als Van der Burg. Dat is ook te zien aan de kieslijst. Ondanks geruchten dat de ‘opstandige’ Van der Burg op een onverkiesbare plek zou belanden, staat hij ‘gewoon’ op plek zes op de lijst van de VVD.

Feit blijft dat de VVD onder kabinet Schoof door morele ondergrenzen is gezakt. Van der Burg houdt zich niet alleen stil, met zijn optredens over Gaza draagt hij daar zeer actief aan bij.