Escapisme als zuurstof voor de ziel

Alle oorlogen.
Alle aanslagen.
Alle moorden.
Ze zijn direct of indirect de schuld van mensen.
Omdat een of meerdere mensen een idee hebben.
En omdat deze ideeën soms verschillen, krijgen mensen oorlog.

Omdat sommige mensen deze ideeën willen forceren op andere mensen worden er aanslagen gepleegd.
Omdat sommige mensen de ideeën van andere mensen niet kunnen verdragen worden er moorden gepleegd.
En waar ontstaan deze slechte ideeën?
In het brein.
In ons hoofd.

Deze tekst trof ik jaren geleden aan op de achterkant van een tekening. Een onverwacht pareltje tekst, dat aansloot op de opdracht waar de leerlingen uit de derde klas de weken daarvoor aan hadden gewerkt. De box van Pandora was het uitgangspunt voor deze vrije opdracht geweest. Pandora - in de Griekse mythologie de naam van de eerste vrouw, die door Hephaistos uit water en aarde werd gevormd - kreeg de opdracht om een aan haar toevertrouwde kist nooit of te nimmer te openen. Uit pure nieuwsgierigheid deed ze dat na verloop van tijd toch, met als gevolg dat de aarde werd overspoeld met ziekten, oorlog en verderf. De mens zou nooit meer zorgeloos zijn vanaf dat moment, zo vertelt de mythe.

In haar laatste column van 2024 schreef leerkracht en oud-topambtenaar Merel van Vroonhoven in De Volkskrant over het grote verdriet van haar leerling Job. Bij binnenkomst in het klaslokaal zag ze zijn betraande gezicht. Winnie, het konijn van Job, was overleden, notabene op vrijdag de dertiende. Na een troostgesprekje stelt ze voor om maar eerst een tekening te maken. Tevergeefs. Tijdens de rekensommen barst Job ook weer in snikken uit. Voor de leerkracht is het duidelijk: tijd voor poëzie. Wellicht ingezet als een vorm van zogenaamd escapisme; al noemt van Vroonhoven het schrijven en lezen van gedichten liever antigif. Oftewel, zuurstof voor de ziel.

Tja, escapisme. Zijn we daar met z’n allen niet dagelijks in meer of mindere mate naar op zoek? In de vorm van een persoonlijk gearrangeerde vlucht, vermomd als verlangen naar ontspanning, rust en bezieling? Het begrip escapisme klinkt nogal dwingend en oncontroleerbaar (‘vlucht, nu het nog kan!’) en heeft daardoor een enigszins beladen connotatie. Je hoeft immers niet letterlijk te ‘vluchten’ wanneer er geen directe vijanden in de buurt zijn of zich dreigen aan te dienen. De mildere variant waar van Vroonhoven voor kiest, het meer poëtische ‘zuurstof voor de ziel’, is in de meeste gevallen waarschijnlijk een geslaagdere woordkeuze, wanneer we het hebben over het zoeken naar een prettig en herstellend moment om het lichaam en de geest te ontladen en weer op te laden.

Net als bij elk ander begin van een nieuw jaar blikte De Volkskrant vier jaar geleden ook terug op het oude jaar én ook alvast vooruit op het nieuwe jaar: het jaar dat alles zou moeten gaan goedmaken, nadat de coronacrisis in 2020 uitbrak. Het zou dan ook het jaar van het inhalen worden, zodra de coronacrisis bezworen zou zijn. Ontsnappen aan de sores leek in die periode haast onmogelijk door de al dan niet noodzakelijk opgelegde beperkingen die met vlagen werden op- of weer afgeschaald. De vormen van escapisme moesten destijds meer gedwongen binnenshuis plaatsvinden, waardoor we meer aandacht en tijd kregen om het kleine te eren en ook weer naar het grotere te verlangen. Terwijl we het kleine eerden en vluchtten in creativiteit en het zoeken van verbondenheid, nam het escapisme een vlucht toen we weer werden losgelaten. Vrijheid bleek immers maar moeilijk te beteugelen.

Terwijl Pandora de kist opende en hevig schrok van de rampspoed die eruit ontsnapte, probeerde ze met succes de kist te sluiten. Binnenin de kist bleef alleen nog ‘hoop’ over, als tegenhanger van de ellende die een mens kan treffen. Laten we hopen dat we voor altijd kunnen blijven vluchten, voor even uit het brein en uit ons hoofd. Als broodnodige zuurstof voor de ziel.