Europa moet Amerikaanse inmenging in Israël-Iran koste wat kost voorkomen

De burgers van het Midden-Oosten, mind you, dat zijn de buren van Europeanen, niet die van Amerikanen.

Europese leiders moeten zich stevig gaan inzetten voor een staakt-het-vuren tussen Israël en Iran en tegen militaire inmenging Amerika in dit conflict.

Twee Machiavellisten en een clown, Netanyahu, Khamenei en Trump, samen duwen zij ons richting een regionale oorlog. De enige weg om dit tegen te houden is een massaal burgerlijk protest in Amerika en bij zijn bondgenoten hier in Europa en elders tegen betrokken raken van Amerika in deze oorlog én voor onmiddellijke staak het vuren.

دشمن (fonetisch: Doshman) is hét stokwoord van Ayatollah Khamenei, de hoogste leider van Iran. Letterlijk betekent het woord: de vijand. Al ruim drie decennia komt het woord in zijn toespraken voor. Of het nu bij een militaire parade is of bij de opening van een nieuwe riolering in Teheran. De man krijgt er geen genoeg van om er op te wijzen dat iedereen altijd waakzaam moet zijn, want de vijand ligt altijd op de loer.

Het is een mensheid-oude zienswijze over hoe je (ook) politiek kan bedrijven: besturen vanuit een vijandsbeeld, het land leiden gelijkstellen aan een existentiële strijd tegen het Kwaad. Als je als land permanent onder bedreiging ligt, dan zijn alle andere zaken secondair, dan moeten we als één man achter onze leiders gaan staan. Oppositie voeren is verraad en zeuren over de nodige hervormingen een domme daad, want het gaat ten koste van een sterk mandaat voor de staat.

Deze Machiavellistische fetisj met existentiële retoriek heeft in de Islamitische Republiek een historische basis. Het enige werkelijk democratische momentum van Iran is in 1953 door een CIA-staatsgreep Iran ontnomen en de Sjah is door hen weer op de troon gezet. Toen de revolutie van 1978-1979 wel slaagde om de Sjah het land uit te drijven hebben de nieuwe machthebbers onder leiding van Ayatollah Khomeini (voorganger van Khamenei) volop van dit politieke trauma van Iraniërs gebruikgemaakt om hun concurrenten, de dissidenten, de mensenrechtenbeweging en vrouwenactivisten, de mond te snoeren. Toen in 1980 Saddam met medeweten en steun van het Westen Iran aanviel werd het nog meer legitiem om het gevaar van de vijand als stok te gebruiken om de eigen bevolking mee te slaan en in het gareel te houden. Sterker nog, Khomeini noemde de oorlog met Irak "een geschenk uit de hemel", precies omdat het inzetten van een existentie-strijd het behoud van het regime zou garanderen. Hij kreeg gelijk.

Khamenei heeft dus een Machiavellistische fetisj met existentie-strijd, ook omdat het diepgeworteld is in de identiteit en historie van de Islamitische Republiek Iran en vooralsnog een succesformule is gebleken. Zijn zienswijze krijgt nu een enorme boost – en het legitimeren van onderdrukking van dissidenten dus ook – door de aanval van Israël op Iran.

Gek genoeg, deze inzet van existentie-strijd als narratief voor een natiestaat lijkt het meeste op het narratief van de aartsvijand Israël. Tot eind jaren tachtig van de vorige eeuw had het alle schijn dat de existentie-strijd narratief in alle opzichten verband hield met de politieke werkelijkheid: de joodse Europeanen die de dans om genocide waren omsprongen zochten en vonden in het koloniseren van Palestijns grondgebied hun immer gezochte en om verzuchtte eigen Joodse staat. Maar land winnen en behouden kon alleen met permanente oorlogsvoering, eerst tegen Palestijnen en daarna decennialang ook tegen de Arabische buurlanden. Dat verhaal van permanent in oorlog zijn om het eigenbehoud hield stand tot 1993. De Osloakkoorden van toenmalig leider van de PLO Yasser Arrafat en toenmalig minister-president van Israël Yitzhak Rabin bracht formeel een eind hieraan. Iconisch is de foto van de twee handenschuddende mannen onder de aanmoedigende blik van de Amerikaanse president Bill Clinton.

Maar vrij snel bleek dat de existentie-strijd narratief te diepgeworteld was in de politieke identiteit van de staat Israël om het zomaar los te kunnen laten. In feite is met de geslaagde aanslag op Yitzhak Rabin in 1995 een einde gekomen aan de poging om Israël van een ander bestaansverhaal te voorzien. Tragischer kan het bijna niet; Rabin werd door een extremistisch-zionistisch tegenstander doodgeschoten na zijn deelname aan een grootse vredesmanifestatie in Tel Aviv op het grootste plein van de stad. Het plein heet sindsdien Rabinplein.

En wie werd nog geen halfjaar later in juni 1996 de nieuwe premier van Israël? Het was Benjamin Netanyahu. Na het doodschieten van de vredespremier, kwamen de haviken nog sterker terug. Oh historie, je bent vol ironie! Sindsdien heeft Israël in feite nooit meer het existentie-strijdnarratief losgelaten.

Dat de Israëlische haviken in het legitimeren van hun retoriek door het Iraanse regime behoorlijk geholpen zijn is zeker waar. Hun anti-Israëlische retoriek én hun actieve steun in de oprichting en het grootmaken van Hezbollah in Libanon alsook steun aan het Syrië van Assad, heeft voor leiders als Netanyahu goed uitgepakt.

Een goede vriend, een Joods-Amerikaanse intellectueel die meer dan ik regelmatig met progressieve kringen in Israël in contact staat, mailde mij een paar dagen terug vanuit New York: ‘Ik ben bang dat hier [oorlog met Iran, SN] niet snel een einde aan zal komen. Netanyahu voert niet alleen oorlog omwille van expansie, maar om zijn eigen hachje te redden in Israël. Zolang hij oorlog voert, zal zijn regering niet vallen, en blijft hij buiten schot van de rechtbank. In tegenstelling tot de oorlog in Gaza, maakt deze aanval hem bovendien nog populairder in Israël. (Tot nog toe, dan.)’

Ook in dat opzicht lijken de huidige leiders van Iran en Israël, Khamenei respectievelijk Netanyahu op elkaar. Ze zaten beiden in een politieke dead-end. Onderlinge oorlog lijkt een geschenk uit de hemel te zijn. Al is de interne positie van Khamenei niet zo benard als die van Netanyahu – vandaar dat die laatste met deze oorlog is begonnen – maar de impopulariteit van de hoogste leider en het regime in Iran heeft in de afgelopen jaren een hoogtepunt bereikt. De bevolking heeft de hoop op interne hervormingen opgegeven.

Aanhoudende luchtaanvallen van Israël kan in dezen een verandering brengen. Lukt het de Islamitische Republiek te blijven terugslaan, dan zou bevolking hen zien in de rol van de verdediger van de natie. Als er één kenmerk is dat vele Iraniërs van welke achtergrond dan ook aan elkaar bindt (pro- of antiregime) is de liefde voor Iran en een grote aversie tegen buitenlandse inmenging.

De omvang en aard van de Israëlische aanval op Iran bij de aanvang, was van een dergelijk volume dat het direct naar een totale oorlogsverklaring riekte. Niet alleen een nucleaire basis maar ook de legertop was doelwit. Een stevige shock & awe vanuit de premisse – vermoed ik - dat het regime totaal uit evenwicht zou raken en wellicht de ontevreden Iraniërs massaal in opstand zouden komen. Een regime change-scenario.

Vooralsnog heb ik de indruk dat Israël verkeerd heeft gegokt. De Islamitische Republiek had nog geen 24 uur nodig om terug te slaan en er gaat geen nacht sinds vorige week voorbij zonder dat Iran Israëliërs op hun eigen grondgebied weet te raken. Ook over grote protesten van Iraanse burgers tegen het regime geen nieuws. Een quick-fix voor Israël gaat deze oorlog niet worden. Tenzij Trump het Amerikaanse leger op Iran afstuurt.

Sinds de aanval van Israël op Iran van vorige week probeert Trump de indruk te wekken dat Netanyahu in overleg en met goedkeuring van hem te werk is gegaan. Dat is volgens vele commentatoren, zelfs zijn voormalige mediafluisteraars en spindoctors zoals Trucker Carlson en Steve Bannon, maar goedkope retoriek. Het is bedoeld om geen gezichtsverlies te leiden. Er stond drie dagen na de aanval van Israël een nieuwe ronde van nucleaire onderhandelingen tussen Amerika en Iran gepland in Oman. Netanyahu heeft duidelijk Trump de pas afgesneden met zijn verrassingsaanval, in ieder geval met de omvang en intensiteit ervan.

Zoiets was ondenkbaar bij iedere andere Amerikaanse president – zowel Republikeins als Democraat. Maar in het Witte Huis huist tegenwoordig een reality-tv showmaster annex projectontwikkelaar met hele grote woorden maar weinig politiek vernuft. Een politieke clown: de Oekraïne-oorlog zou hij binnen 24 uur na zijn inauguratie beëindigen en van Gaza zou hij een geweldig toeristisch resort gaan maken.

Zijn naïeve en pompeuze retoriek is inmiddels zo failliet dat de kans bestaat dat Netanyahu Trump mee kan sleuren naar een grondoorlog, alleen al om nog meer gezichtsverlies te vermijden. Het zou een oorlog worden in de categorie die Amerika in Irak gevoerd heeft in 2003 maar met vele malen (nog) dramatischer gevolgen. De vlammen van deze oorlog zouden ongetwijfeld de hele regio bereiken maar ook ons in Europa raken.

Iran heeft sinds de aanval op de buurland Irak in 2003 ruim twee decennia de tijd gehad om de mogelijke scenario’s van een Amerikaanse invasie door te denken en heeft vaak genoeg signalen gegeven dat een dergelijke invasie de vlammen van de oorlog in de hele regio zou doen ontwaken.

De burgers van het Midden-Oosten, mind you, dat zijn de buren van Europeanen, niet die van Amerikanen. De gevolgen van een dergelijke regionale oorlog zullen in alle opzichten hier in Europa direct voelbaar zijn.

Twee Machiavellistisch politici aan het hoofd van twee staten met een existentie-strijd in hun ideologisch en organisatorisch DNA, samen met een politieke clown aan het stuur van het machtigste land van de wereld, in een ontvlambaar conflict verstrengeld. De gevolgen zouden rampzalig kunnen zijn, voor de onschuldige Iraanse en Israëlische burgers, maar ook voor de andere landen in de regio. Politiek, economisch en sociaal – denk aan een nieuwe grote golf vluchtelingen – zou het Europa ook behoorlijk treffen. Tijd voor Europese leiders om stevig de oorlog af te keuren, mogelijke inmenging van Amerika tegen te houden en voor vrede op te komen.