Europa wordt wakker geschud, veiligheid heeft een prijs

co-auteur: Wojciech Przybylski, hoofdredacteur Visegrad Insight

Dit najaar zagen we opnieuw oproepen van wereldleiders voor vrede in twee grote conflicten die de wereld op zijn grondvesten doen schudden: het Russisch-Oekraïense front en het Midden-Oosten. Deze oproepen, hoewel noodzakelijk en welkom, waren overwegend ten behoeve van de binnenlandse publieke opinie en hebben in werkelijkheid weinig effect gehad waar het ertoe deed. In plaats van vrede te bevorderen, hebben ze de afnemende invloed van het Westen op het groeiende aantal wereldwijde conflicten benadrukt. Er is ook een wijdverspreid begrip voor het feit dat de meerderheid van de Europeanen en de mensen in de westerse wereld, hoewel ze voor dergelijke doelen pleiten, niet bereid zijn de wapens op te pakken om hun moeizaam bevochten verworvenheden te verdedigen.

De relatief zwakke staat van het militaire personeelsbestand in veel Europese landen is onlangs onderwerp van discussie geworden. In Duitsland, het dichtstbevolkte land van Europa, zijn er nu plannen om de omvang van hun defensiemacht uit te breiden van 180.000 soldaten door 63.000 nieuwe rekruten aan te nemen. In het Verenigd Koninkrijk wordt gemopperd over de herinvoering van een nationaal dienstplichtprogramma. En in Polen zijn al stappen ondernomen voor het uitbreiden van wat nu de NATO’s op twee na grootste defensiemacht is.

In het licht van de toenemende wereldwijde spanningen lijkt de behoefte aan een sterke en goed voorbereide krijgsmacht de komende decennia alleen maar toe te nemen. Het vredesdividend van na de Koude Oorlog is op zijn best een illusie gebleken. Autocratische leiders over de hele wereld laten hun militaire macht zien. Ze laten zich niet afschrikken door louter defensie-uitgaven of een robuuste militaire industrie.

Met de strategische doelstellingen om China, Rusland en hun bondgenoten af te schrikken en Europa's wereldwijde invloed te versterken, staan leiders in de EU-27 voor een cruciaal moment. Ze moeten de kans grijpen om de waarden van de remilitariserende samenlevingen vorm te geven en daarbij de publieke opinie meekrijgen.

Van de Zeitenwende-toespraak van Scholtz tot de toenemende oproepen aan NAVO-lidstaten om meer dan 2% van hun bruto binnenlands product (BBP) aan defensie te besteden, er is geen gebrek aan debat. Het probleem is dat de meeste van deze debatten zich richten op geld, middelen en uitrusting.

Dit gaat voorbij aan een cruciaal element: de bereidheid van Europeanen om hun land te verdedigen. Uit een recente poll van Gallup bleek dat slechts één op de drie Europeanen in een oorlog voor zijn land zou vechten en dat vier van de vijf landen waarvan de burgers het minst bereid zijn om te vechten in West-Europa liggen: Italië (78%), Oostenrijk (62%), Duitsland (57%) en Spanje (53%). Een vergelijkbare enquête in Hongarije toont een dramatische toename van het aantal burgers dat niet bereid is om te vechten, van 45% in 2022 tot 63% in 2024.

Het schrille contrast tussen de terughoudendheid van burgers om zich bij het leger aan te sluiten en de fervente toename van het defensiebeleid is opvallend. Zelfs landen die worden gezien als voorstanders van appeasement, zoals Slowakije en Hongarije, hebben hun defensiebudgetten de afgelopen jaren aanzienlijk verhoogd. 

Het probleem is om burgers mee te nemen in deze acties en defensie te framen als een veelzijdig onderwerp.

Ondanks de escalerende spanningen en de onmiskenbare noodzaak van een sterke defensie, is het opmerkelijk dat geen enkele nationalistische politicus, uit Oost of West, het heeft aangedurfd om campagne te voeren om burgers voor te bereiden op een gewapend conflict. Er heerst bijna een soort angst om te spreken over wat velen vandaag de dag zouden beschouwen als een reële mogelijkheid: dat hun land in de niet al te verre toekomst opnieuw te maken zou kunnen krijgen met een conflict. Deze terughoudendheid van wetgevers is een gemiste kans om een hernieuwd gevoel van burgerplicht op te wekken en een collectieve mentaliteit van veerkracht te stimuleren.

In de landen van de oostelijke flank en het voormalige Warschaupact zou een dergelijke aanpak een verhaal kunnen consolideren dat vrijheid koppelt aan het vermogen om die vrijheid te verdedigen. Een mogelijke herinvoering van de dienstplicht en de popularisering van een groter leger kan dienen als een hoeksteen van democratische identiteitsvorming en, als het goed wordt gedaan, de sociale cohesie in de samenleving vergroten tegen de achtergrond van politieke polarisatie. Kiezers van alle partijen moeten zich identificeren met hun burgerplichten en op dat niveau kunnen samenwerken.

De dienstplichtmodellen in Zweden en Zwitserland kunnen als voorbeeld dienen. Ongeacht of ze bereid zijn om te vechten, geven hun bevolkingen bij navraag een beter geïnformeerde reactie dan samenlevingen waar de bevolking zich niet bewust is van wat een mogelijke strijd inhoudt.

In Duitsland en Frankrijk wordt de militaire dienstplicht al gebruikt om begrip te kweken voor democratische processen, politieke participatie en integratie in de EU. Verplichte dienstplicht kan helpen om sociale kloven te overbruggen en cohesie te bevorderen. Door de militaire dienstplicht uit te breiden rond een dergelijke basis, is het mogelijk om een sterker gevoel van burgerplicht te kweken, de kern van samenlevingen in te enten tegen een nationalistisch virus en “democratische geest” te stimuleren.

De agressieve acties van Rusland en China vragen om een krachtigere en assertievere verdediging van de Europese waarden. Dit vereist een hernieuwde nadruk op democratische beginselen en de bereidheid om externe bedreigingen het hoofd te bieden. In dit verband is het de moeite waard om naar Polen te kijken, met zijn nieuw gekozen regering die veiligheid op alle gebieden als prioriteit stelt. Dit is een belangrijk verschil met de eerdere laissez-faire benadering van het land en betekent een potentieel keerpunt in de liberale strategieën.

Om de opkomende vloed van illiberalisme effectief tegen te gaan, moeten pro-democratische leiders afstappen van het “anti-politieke” standpunt dat werd verdedigd door figuren als Václav Havel. Hoewel deze benadering hielp bij het ontmantelen van de oude communistische regimes, belemmert ze nu de noodzakelijke mobilisatie tegen nieuwe bedreigingen. Liberalen moeten actief een gevoel van burgerzin cultiveren en een politieke grondgedachte stimuleren waarbij burgers zich gedwongen voelen om hun democratieën te verdedigen. Dit vereist een overtuigend verhaal en een duidelijke communicatiestrategie om de steun van de bevolking te krijgen.

Tegen een achtergrond van toegenomen wereldwijde spanningen en veelzijdige bedreigingen moeten debatten over defensie verder gaan dan alleen budgetten en militaire uitrusting. Ze moeten doordringen tot het hart van onze samenlevingen en de steun van het publiek winnen voor het beschermen van de waarden die onze democratieën dragen. Door een sentiment te populariseren waarin burgers bereid zijn om voor hun land te vechten, kunnen we een meer samenhangende burgerij opbouwen, de steun voor populisten ondermijnen en de wereldwijde invloed van Europa versterken.

Een langere versie van dit betoog is te vinden op www.visegradinsight.eu

Goran Buldioski, Senior onderzoeker aan de Hertie School of Governance, Berlijn. Voormalig directeur van de Open Society Foundation Europa en Centraal-Azië.
Wojciech Przybylski, Hoofdredacteur Visegrad Insight, bestuursvoorzitter Res Publica Foundation, Warschau.