Europa zwicht voor druk van Trump en zet regelgeving in de uitverkoop

Door Djuna Farjon en Guus Geurts

Afgelopen zondag sloten de Europese Unie (EU) en de Verenigde Staten een nieuwe handelsdeal af. Met de deal gaat de EU akkoord met 15% heffingen op een groot deel van de Europese export en belooft zij meer gas en militair materiaal te kopen van de Verenigde Staten. “Dit is een goede deal voor iedereen”, zei president Trump bij de bekendmaking. Niets is minder waar. De deal en de nog steeds voortdurende onderhandelingen tussen de VS en de EU bedreigen mens, dier en natuur, en zijn alleen goed nieuws voor de rijke politieke medestanders van Trump, zoals Big Tech en de fossiele brandstoffenindustrie. Hij ondermijnt internationale verdragen op gebied van mensenrechten en milieu, die toch al ondergeschikt waren aan de keiharde neoliberale handelsafspraken binnen de Wereldhandelsorganisatie (WTO).

Daarbij heeft de EU alleen kunnen voorkomen dat importheffingen niet verder verhoogd werden, en zelf nagenoeg niets binnengehaald. Minder machtige landen in het mondiale Zuiden staan ondertussen neokoloniale handelsdictaten te wachten. Hierbij wordt hun export naar de VS zwaar belast, mogen zij hun eigen markten minder of niet beschermen en moet men de VS vrije toegang tot kritieke mineralen bieden. Door zo gemakkelijk toe te geven, maakt de EU een gezamenlijk internationaal verzet onmogelijk.

Prioriteit aan Amerikaanse multinationals
Trump stelt zelf dat hij handelstarieven gebruikt om handelstekorten in goederen voor de VS op te heffen. Maar de president gebruikt handelstarieven ook om andere landen te dwingen wetgeving te schrappen die mens en natuur beschermt. Bij de aankondigingen van handelstarieven op 2 april dit jaar zwaaide Trump verwoed rond met het jaarlijkse National Trade Estimates (NTE) rapport van de Amerikaanse handelsvertegenwoordiger. In dit rapport brengt de handelsvertegenwoordiger een lijst van zogenaamde “non-trade barriers” samen: wetgeving van andere landen die het algemeen belang dient en de ongebreidelde winst van Amerikaanse bedrijven zoals Big Tech, in de weg staat. Het rapport is een waslijst van klachten van bedrijven over wetgeving in andere landen die de mens en natuur beschermt. Zo somt het rapport uit 2025 een breed scala van vermeende “digitale handelsbelemmeringen” op. Hierbij wordt bijvoorbeeld wetgeving die dataprivacy beschermt genoemd, of plannen om digitale diensten te belasten. Dat het rapport een wensenlijst van multinationals is, is niet verbazingwekkend: hun lobbyisten hebben vrij toegang tot de handelsvertegenwoordiger en hun input vormt de basis van het rapport.

Zo lijkt Trump de handelsoorlog vooral te gebruiken om zijn politieke medestanders te bevoordelen: het zijn de big tech bro’s die Trump supporten die zullen profiteren als deze non-trade barriers worden weggehaald. Dat Trump handelstarieven gebruikt om zijn handlangers te verrijken werd ook duidelijk tijdens zijn eerste zittingsperiode. De president implementeerde destijds al de eerste handelstarieven, maar bedrijven konden hier uitzondering op krijgen.

Overheidstoezichthouders lieten zien hoe Trump dit inzette om zijn vrienden te belonen en vijanden te straffen. CEO’s die aan de Republikeinen hadden gedoneerd hadden een twee keer zo grote kans om uitzondering te krijgen als CEO’s die de Democraten hadden gesteund. Veel van de bedrijven die met succes vrijstellingen kregen, hadden innige banden met de Trump regering en/of huurden dure lobbyisten en advocaten in om hun zaak te bepleiten. De uitzonderingsprocedures waren nog transparant nog objectief en vormden een voedingsbodem voor corruptie.

Europese standaarden in gevaar
De Europese Commissie beweert dat Europese wetgeving geen onderdeel is van de onderhandelingen met de VS. Maar berichtgeving van The Wall Street Journal en maatschappelijke organisaties laat anders zien. Zij brachten aan het licht dat er wordt onderhandeld over de implementatie van Europa’s Digital Markets Act – een wet die een veiligere en eerlijkere digitale samenleving moet creëren. En dat de EU bereid is wetgeving voor dataprivacybescherming en AI-regulering af te zwakken. Ook heeft de Commissie - midden in de onderhandelingen met de VS - haar plan teruggetrokken om belasting te gaan heffen op digitale bedrijven. Daarnaast heeft de EU eerder in onderhandelingen beloofd om de nieuwe wetgeving die wereldwijde ontbossing tegen moet gaan, uit te stellen.

In de deal die afgelopen zondag werd gesloten wordt geen woord gerept over de afbraak van wetgeving in de EU. Maar de onderhandelingen zijn na dit eerste akkoord nog niet voorbij en er bestaat nog altijd het risico dat de EU zal zwichten onder de druk van Trump. De onderhandelingen worden achter gesloten deuren gehouden en er is - zoals altijd - een schrijnend gebrek aan inspraak. Veel van deze genoemde zaken zullen niet terugkeren in de handelsdeal zelf, terwijl ze wel onderdeel vormen van de onderhandelingen. En wat er wel op papier staat belooft niet veel goeds: zo spreekt de EU af om een groot deel van de extra militaire uitgaven, en voor $750 miljard aan energie af te nemen van de VS. Dit zal vooral gaan om vloeibaar - zeer schadelijk - schaliegas, terwijl dit gas niet onder nieuwe EU methaanwetgeving zou vallen. Ook zou de VS een uitzondering krijgen op de extra koolstofheffingen (CBAM) die de EU terecht oplegt om oneerlijke concurrentie voor haar bedrijven te voorkomen.

Daarbij beweert het Witte Huis dat ook de standaarden (Non Tariff Barriers) binnen voedsel en landbouw worden geadresseerd. Dus dreigt er evenals binnen TTIP, oneerlijke concurrentie voor Europese boeren die aan hogere milieu- en dierenwelzijnsstandaarden moeten voldoen, en staan zelfs de voedselveiligheidsstandaarden onder druk. In feite is er al sprake van TTIP 2.0 omdat de EU heeft toegezegd alle importheffingen op industrieproducten te elimineren, en voor 7,5 miljard - zogenaamd niet-gevoelige – landbouwproducten te importeren, zoals graan en sojaolie. Die door de lagere standaarden natuurlijk wél concurrerend zijn voor Europese boeren.

Afscheid van het neoliberale vrijhandelsmodel
De afgelopen decennia overheerste een vrijhandelsmodel dat de rechten van werknemers, de levensvatbaarheid van gezinsbedrijven in de landbouw, het midden- en kleinbedrijf (MKB) en milieu en natuur in en buiten de EU opofferde, voor de winst van multinationals. Nu bestaat een reëel risico dat de EU zwicht voor Trump, waardoor hij een nog verwoestender handelsbeleid kan afdwingen. Eerder dit jaar ontmantelde de EU – via de Omnibuswet – al haar richtlijnen, die bedrijven verplicht tot duurzaamheidsrapportage en verantwoording af te leggen voor hun hele toeleveringsketen. Nu zet de EU haar eigen regelgeving verder in de uitverkoop, en dreigt een race to the bottom.

Tegelijkertijd kiest de EU als antwoord op Trump voor meer van hetzelfde. Om handelsstromen te diversifiëren probeert de EU vrijhandelsverdragen met andere landen en regio’s zo snel mogelijk af te ronden. Zo beslist de Europese Raad dit najaar over het EU-Mercosurverdrag, een handelsverdrag met landen in Zuid-Amerika, en worden onderhandelingen met Indonesië in september afgerond. Genoemde problemen worden daarmee alleen maar verergerd, vandaar dat Handel Anders!, een brede coalitie van vakbonden, maatschappelijke- en boerenorganisaties, zich hiertegen verzet.

In plaats dit vrijhandelsmodel moet de EU samen met medestanders in het Mondiale Zuiden kiezen voor een alternatief milieuvriendelijk en rechtvaardig handelsmodel. Dus niet deze deal met de VS, geen EU-Mercosur, geen EU-Indonesië en geen dereguleringsagenda, maar multilaterale handelsafspraken die ten goede komen aan mens en natuur in en buiten de EU. Dat bestaat in de EU juist uit hógere milieu-, dierenwelzijns- en werknemersregulering, maar waarbij het boeren en het MKB worden beschermd tegen oneerlijke concurrentie en eerlijke prijzen krijgen, en waarbij gestreefd wordt naar veel grotere EU zelfvoorziening. Het Mondiale Zuiden krijgt dan hun markten en natuurlijke hulpbronnen terug om zoveel mogelijk in hun eigen basisbehoeften te kunnen voorzien.

Djuna Farjon (Handel Anders!-coalitie) en Guus Geurts (Landbouwcoalitie voor Rechtvaardige Handel)