Extreem-rechts en de crisis

Toen in 2008 de instorting van de financiële markten het faillissement van het neoliberalisme aantoonde, leek het tijd voor links om te oogsten. Maar vijf jaar later is duidelijk dat in veel landen in Europa extreem-rechtse partijen in staat zijn geweest een slaatje te slaan uit de economische crisis. Met een demonstratie van de PVV tegen het kabinetsbeleid in het verschiet, en met de aankondiging door Wilders van nauwe samenwerking met het Front National en het Vlaams Belang, is het belangrijk te begrijpen hoe deze partijen sociale retoriek misbruiken, en hoe links daarmee om moet gaan.

“We laten ons nu niet meer gijzelen door journalisten of andere politici. Als we veel gemeenschappelijk hebben, werken we samen. Als we dat niet hebben, doen we dat niet.” Met die woorden kondigde Wilders eerder dit jaar nauwe samenwerking met andere uiterst rechtse partijen aan.

Inderdaad hebben deze partijen veel met elkaar gemeen. En dat blijft niet alleen beperkt tot felle moslimhaat. Ook in hun sociale retoriek tappen extreem-rechtse partijen in Europa uit eenzelfde vat. Met harde aanvallen op de ‘asociale; gevestigde politiek en de ‘dictatuur van Europa’ proberen ze groeiende onvrede over werkloosheid en bezuinigingen te sturen in een richting die met een sociaal antwoord op de crisis niets te maken heeft.

Linkse taal Wilders presenteert zichzelf als de stem van de slachtoffers van bezuinigingen, en schuwt daarbij niet gebruik te maken van taalgebruik dat traditioneel alleen door links wordt gebruikt. Terwijl hij zelf zitting had in Rutte I, spreekt hij nu over ‘afbraakbeleid’ en stelt hij dat Rutte ‘Nederland kapot heeft gemaakt’. Ook zijn collega’s over de grenzen gebruiken traditioneel linkse terminologie voor hun rechtse boodschap.

Het Vlaams Belang heeft het in zijn sociaal-economische programma ‘Een beter Vlaanderen voor een lagere prijs’ over een onoverbrugbare ‘sociale kloof’, die het natuurlijk ook ziet als een kloof tussen Wallonië en Vlaanderen. Het Front National gaat nog een stapje verder – niet vreemd in een land met zo’n sterke traditie van sociale strijd. Partijleider Marine le Pen sprak eind augustus over ‘het financiële en bancaire totalitarisme dat sluipend geïnstalleerd wordt in Europa door de acties van de troika’, en dat zal leiden tot ‘ontwrichting van de eurozone’. 

Van buiten Maar juist dit citaat maakt ook duidelijk waar voor radicaal rechts de grenzen liggen van het gebruiken van traditioneel linkse terminologie. De hoofddreiging komt voor de xenofoben als vanzelfsprekend van buitenaf. De kern van de extreem-rechtse boodschap is tenslotte dat de ‘natie’ een front moet vormen tegen de ‘volksvreemde’ invloeden. Het idee dat de sociale kloof door de natie zelf loopt, en dat Nederlandse, Franse of Vlaamse slachtoffers van de crisis vooral staan tegenover de Nederlandse, Franse of Vlaamse veroorzakers ervan, gaat in tegen de kerngedachte van nationalistische politici.

Ook voor het Vlaams Belang of de PVV komt de dreiging altijd van buiten. Dat beeld van een sluipend complot van schimmige financiers die hun vingers uitstrekken naar de brave, hardwerkende burger brengt ons al snel terug in de bruinste hoekjes van het Europese verleden. En zeker voor het Front National, met zijn lange geschiedenis van antisemitisme en sterke continuïteit met fascistische organisaties uit de jaren veertig en vijftig, is dat geen toeval. 

Obsessie In hun analyse van de crisis kennen de extreem-rechtse partijen echter twee categorieën mensen die de natie wel van binnenuit ondermijnen: migranten en links. Hoe Wilders moslims gebruikt als zondebok voor economische problemen vraagt niet om veel uitleg, maar zijn obsessie met links is des te opvallender. Anders dan vooral Frankrijk en in mindere mate België is er in Nederland geen heel sterke traditie van militante vakbondsstrijd en grote radicaal linkse partijen. Toch wees Wilders in het televisie-interview waarin hij zijn samenwerking met deze partijen aankondigde op de ‘marxisten van de PvdA en de FNV’ als hoofdveroorzakers van de crisis.

Terwijl het bij de gesjeesde jongetjes van GeenStijl nog een vorm van satire lijkt om zelfs door en door sociaal-liberale PvdA-ministers naar Noord-Korea te wensen, valt bij Wilders te zien dat het hier wel degelijk gaat om een essentieel onderdeel van het uiterst rechtse verhaal. Het Vlaams belang stelt het in nog wat klassiekere termen in een reactie op kritiek uit vakbondshoek: “Het Vlaams Belang pleit voor een klimaat waarin ondernemers en werknemers beseffen dat ze dezelfde belangen hebben, namelijk economische groei, jobs en welvaart. Vlaanderen moet weg uit de marxistische analyse met zijn klassenstrijd.”

Oplossingen In plaats van sociale strijd tegen de crisis wil extreem-rechts nationale weerbaarheid. De vicevoorzitter van het Front National vergeleek afgelopen maand de EU met een buitenlands leger, en ook Wilders spreekt graag in termen van ‘invasies’ en ‘vreemde overheersing’. Bij gebrek aan een diepere, en dus sociale analyse van de crisis, vervallen de radicale populisten ofwel in de meest tegenstrijdige voorstellen (belastingen sterk verlagen voor iedereen en meer sociale uitgaven voor iedereen, de grenzen hermetisch sluiten en volop internationaal meedraaien), of blijken ze nog neoliberaler dan de Europese Commissie zelf.

De demonstratie die Wilders organiseert de zaterdag na Prinsjesdag komt niet uit de lucht vallen. Ze past precies in de strategie zoals die sinds het uitbreken van de crisis ook wordt gevoerd door andere uiterst rechtse partijen in Europa, waarbij Wilders steeds nauwere aansluiting zoekt. Het herkennen van die strategie maakt het ook duidelijk wat de houding van links moet zijn. Aan dezelfde kant staan als extreem-rechts is principebreuk, zelfs als het maar gaat om een gelegenheidscoalitie. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het in de praktijk helaas niet altijd.

Op een vakbondsdemonstratie van thuiszorgwerkers vlak voor de zomer mocht PVV-Kamerlid Fleur Agema op het podium uitleggen dat de PVV ook tegen bezuinigingen op de zorg is. In de Tweede Kamer stelde dezelfde Fleur Agema echter dat de oplossing voor de tekorten voor de PVV de ‘ont-islamisering van de zorg’ is. Het opbouwen van gezamenlijke strijd van de slachtoffers van de crisis en het zaaien van communale haat tussen de slachtoffers van de crisis sluiten elkaar uit. De aankondiging van een eigen demonstratie tegen Ruttes bezuinigingen door vakbonden, linkse groeperingen en de SP volgende week in Amsterdam onderstreept dat Wilders’ antwoord op de crisis en een sociaal antwoord op de crisis daadwerkelijk kilometers uiteen lopen.

Dit artikel verscheen op de website www.socialisme.nu