Extreemrechts en de permanente strijd om de waarheid

Verslaggevers van Het Parool tekenden zondag op hoe twee Amsterdammers op het Museumplein in gesprek gingen met een extreemrechtse demonstrant. Het verloop van dat onderhoud zal iedereen die wel eens de discussie aangaat met iemand met rechts-radicale overtuigingen, bekend voorkomen.

“Het gesprek dat zich ontspint laat vooral zien dat er tegen zoveel frustratie niet op te praten is. Als de vrouw zegt dat huizen helemaal niet massaal naar asielzoekers gaan, zegt de demonstrant dat ze duidelijk in de leugens van de regering trapt. “Ze liegen gewoon.””

Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten. Want het is extreemrechts dat veelvuldig vlucht in leugens. We kennen het uit de Verenigde Staten, waar de Washington Post in de eerste termijn van Donald Trump ruim 30.000 leugens en onwaarheden turfde uit de mond van de president, maar in Nederland is het niet veel beter.

De politie zag zich recent genoodzaakt om twee uitspraken van Geert Wilders corrigeren. Eerst over de moord op 17-jarige Lisa, daarna over een vrouw die zou zijn mishandeld door een Marokkaanse man, waarna “twintig Marokkanen” zich ermee zouden hebben bemoeid. Twee keer een verhaal dat afkomstig bleek uit een dikke extreemrechtse duim.

Het is een jarenlang patroon. Zowel bij Wilders als bij anderen op de radicaal-rechtse flank. Begin 2020, toen Thierry Baudet nog wijd en zijd werd beschouwd als een fatsoenlijk alternatief voor Wilders, verspreidde de Forum-leider de leugen dat “Marokkanen” twee van zijn vriendinnen zouden hebben lastiggevallen in de trein. De “Marokkanen” bleken in werkelijkheid veiligheidsmedewerkers van de Nederlandse Spoorwegen te zijn die graag de kaartjes van Baudets “dierbare vriendinnen” wilden zien.

Politicoloog Merijn Oudenampsen haalde vorige maand op Bluesky herinneringen op aan de tijd dat hij Baudets collega was aan de Universiteit van Tilburg. Ook toen al bleek Baudet meer geïnteresseerd in zijn eigen gelijk dan in de feiten. “Een terugkerend standpunt van hem was dat je gewoon dingen moest stellen, niet zo poezelig academisch dingen proberen te toetsen en aan te tonen”, schreef Oudenampsen.

Het moge duidelijk zijn dat Baudet zijn leven sindsdien niet heeft gebeterd. Integendeel. Tijdens de coronapandemie raakte hij volledig verstrikt in de meest uitzinnige complottheorieën.

Extreemrechts heeft het postmodernistische denken “met als uitgangspunt de overtuiging van Foucault dat waarheid en macht inwisselbaar zijn” volledig omarmd, schreef de filosofe Susan Neiman tijdens de eerste termijn van Trump in een essay.

Volgens die redenering zijn de leugens van extreemrechts toch nog de schuld van links. Of in ieder geval van de uiterst linkse Foucault (1926-1984), die vond dat ‘de’ waarheid niet bestaat. Waarheid is in het denken van de Franse filosoof een construct van invloedrijke elites die bepalen wat wel en niet waar is, welke denkbeelden wel en niet door de beugel kunnen.

“Deze subversieve ondermijning van de waarheid maakte Foucault razend populair in de Verenigde Staten”, schreef Peter Giesen in de Volkskrant. “Voor een generatie linkse onderzoekers en studenten ontmaskerde hij de waarheidspretenties van conservatieve academische machthebbers, die de stem van vrouwen, zwarten en homo’s zouden willen onderdrukken door hun canon van Dode Witte Europese Mannen op te leggen. Zo werd Foucault een hulpsoldaat in de Amerikaanse culture wars.”

Als we Neiman mogen geloven heeft extreemrechts Foucault inmiddels voor zijn karretje gespannen. Radicaalrechts verwijt de vermeende linkse elites op de universiteiten en in de media immers om de haverklap dat ze ‘hun’ waarheid aan iedereen opdringen.

Oudenampsen kijkt er een slag anders tegenaan dan Neiman. Het is iets te makkelijk om de schuld voor de moeizame relatie die extreemrechts heeft met de waarheid volledig bij Foucault te leggen. Op Bluesky wijst Oudenampsen erop dat de Franse filosoof schatplichtig is aan Friedrich Nietzsche (1844-1900), toch niet bepaald een progressieve denker. Als je het zo bekijkt waren de nazi’s zelfs postmodernisten avant la lettre.

“Radicaalrechts is juist heel postmodern. Veel meer dan links”, schrijft Oudenampsen. Daarin heeft hij zonder meer gelijk. Radicalen van allerhande pluimage – politiek, religieus – zijn bovengemiddeld ontvankelijk voor leugens, vermoedelijk omdat de werkelijkheid regelmatig haaks staat op hun overtuigingen. Omdat de politieke energie nu al jaren bij uiterst rechts zit, komen ook de meest invloedrijke leugens uit die hoek.

Het is treurig dat het eindeloos herhalen van de waarheid – de meeste woningen gaan helemaal niet naar erkende vluchtelingen – weinig zoden aan de dijk lijkt te zetten. Maar wat is het alternatief? Heel hard “facts don’t care about your feelings” roepen naar extreemrechtse relschoppers?