Facebook en WhatsApp kunnen écht niet meer

We weten natuurlijk allang dat Facebook en WhatsApp enkel winstmaken als doel hebben en dat ze allesbehalve betrouwbaar met onze gegevens omgaan: je gooit letterlijk al je persoonlijke gegevens te grabbel. Toch gebruikte ik ze allebei, tot een week of drie geleden. De grens was bereikt toen Mark Zuckerberg aankondigde afscheid te nemen van factcheckers en deze te vervangen door “community notes”. Met deze stap wordt onze fragiele democratie in gevaar gebracht en daarom vind ik het belangrijk me daar tegen uit te spreken. 

Wie heeft in 2018 het boek Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen van Jaron Lanier niet gelezen? Als zoete broodjes vlogen ze over de toonbank. Het leven zonder sociale media maakt ons aardiger, verstandiger en gelukkiger, betoogt hij in zijn pamflet. En als iemand het kan weten, is hij het. Naast dat hij wetenschapper, musicus en schrijver is, stond hij aan de wieg van de virtual reality. Toch schoof ik z'n argumenten aan de kant en bleef ik gebruik maken van Facebook en WhatsApp.

Sociale media werden ooit gepresenteerd als de ultieme vrijheid. Het is een makkelijke manier om in contact met vrienden te staan. En het is een perfect platform om, mocht je dat willen, je politieke boodschap uit te dragen. Maar daar loert ook het gevaar. Het is inmiddels wel duidelijk geworden dat er heel veel nepberichten worden verspreid en verkiezingen wereldwijd worden beïnvloed door andere belanghebbenden. Extreemrechtse groeperingen weten hier het beste gebruik van te maken op een kwaadwillige manier.

Wat dat aangaat is het geen toeval dat Mark Zuckerberg vlak vóór de inauguratie van Donald Trump alle factcheckers aan de kant schoof. Het bedrijf Meta, in 2024 hadden ze een omzet van 164 miljard Amerikaanse dollars, heeft er groot belang bij Trump te vriend te houden. Elon Musk zat bijna bij Trump op schoot tijdens zijn inauguratie en voor Amazon-oprichter Jeff Bezos en Sam Altman, de baas van het bedrijf achter ChatGPT, alsook Zuckerberg waren er prominente plaatsen gereserveerd. Trump, de man die bekend staat om zijn leugens en het verlenen van gratie aan ruim 1500 Capitoolbestormers, wist binnen een week na zijn hernieuwde intrek in het Witte Huis de democratie grondig te ontmantelen, geweld te belonen en inmiddels lopen mensen die opkomen voor mensenrechten zelf gevaar. Je mag gerust stellen dat Big Tech dit mede heeft gefaciliteerd.

Mijn pleidooi is dan ook om afscheid te nemen van platforms die onwaarheden verkondigen en haat zaaien. Op platforms als X of Instagram ben ik nooit actief geweest en het voelt als een bevrijding om mijn accounts op Facebook en WhatsApp te hebben verwijderd. Ik merk dat er steeds meer mensen met deze gedachte rondlopen. Zelfs toen ik mijn schoonvader, een tamelijk conservatief persoon, vertelde dat ik met WhatsApp ging stoppen had hij daar begrip voor en een uur later ontving ik via Signal een bericht dat hij de overstap heeft gemaakt. Ook beroepsmatig zie ik dat steeds meer professionals inzien dat het anders moet én anders kan.

Ik geef toe, het is heel makkelijk om te roepen dat iemand ergens mee moet stoppen. Maar we spreken onze kinderen er toch ook op aan als ze de hele dag tiktokkend achter hun telefoon zitten?

De controle over sociale media zijn we kwijtgeraakt en het kan geen kwaad ook ons eigen gedrag kritisch te onderzoeken. Want het is noodzakelijk om de controle over sociale media terug te krijgen. Hoe we dat voor elkaar krijgen? Allereerst door geen gebruik te maken van kwaadwillige bedrijven als Meta en X. En het klinkt misschien soft, maar laten we eens beginnen met iedere dag iemand een welgemeend complimentje te geven. Ik verzeker je dat je hier geen slechter persoon van wordt en dat het een effectief tegengif is tegen polarisatie en het opkomende extreemrechts dat onze democratie bedreigt.