Fascisme keert niet terug in laarzen, maar in beleidsnota’s

Op 1 juli stemde de Tweede Kamer in met een wet die illegaal verblijf strafbaar stelt. Tot zes maanden cel en een strafblad dreigen voor mensen zonder geldige verblijfsvergunning. Maar daar blijft het niet bij: ook hulp aan hen wordt strafbaar. Daarmee verliest Nederland een grens die moreel, historisch én juridisch fundamenteel is.

De wet werd gebracht als een sluitstuk in een ‘strak migratiebeleid’, maar wie goed kijkt ziet iets anders: een regelrechte aanval op solidariteit en menselijkheid. Gemeenten, vrijwilligers, kerken — allemaal dreigen ze straks juridisch vervolgbaar te zijn als ze onderdak, voedsel of zorg bieden aan mensen zonder verblijfsstatus. Wie medemenselijkheid toont, wordt medeplichtige. Precies dát is de omslag die zorgen moet baren.

De echo van 1938
In 1938 noemde minister Carel Goseling Joodse vluchtelingen uit nazi-Duitsland “ongewenste elementen”. Nederland sloot zijn grenzen. Mensen op de vlucht voor vervolging werden 's nachts teruggebracht naar de grens, naar Duitsland. We wisten toen niet wat hen exact te wachten stond, maar we wisten wél dat hun leven in gevaar was.

De vergelijking met nu lijkt op het eerste gezicht overdreven. Maar dat is precies het probleem: het zijn niet de uitersten die zich herhalen, maar de mechanismen. Ook nu creëert de overheid een categorie mensen die buiten het systeem valt, en dus ook buiten bescherming. Mensen zonder status verliezen hun rechten. Niet omdat ze gevaarlijk zijn, maar omdat ze er simpelweg niet mogen zijn.

Net als toen wordt er wetgeving gebruikt om mensen te ontmenselijken. Net als toen wordt hulp aan deze groep geproblematiseerd. En net als toen zwijgt een groot deel van de samenleving, uit onverschilligheid, angst of gehoorzaamheid.

Medemenselijkheid als overtreding
Deze wet doet iets fundamenteels: ze criminaliseert zorg. Kerken die onderdak bieden, artsen die zorg verlenen, burgers die iemand helpen met eten of opvang, het wordt allemaal verdacht gemaakt. Daarmee maakt de staat duidelijk dat solidariteit geen deugd meer is, maar een overtreding.

Dat is geen bijzaak. Het is het begin van iets veel groters: een samenleving waarin het recht niet meer de mens dient, maar de mens onderwerpt. Een samenleving waarin mensen niet worden beoordeeld op hun gedrag, maar op hun papieren. Een samenleving waarin wetten niet langer beschermen, maar uitsluiten.

Fascisme komt niet met vlaggen, maar via gewoonte
Fascisme is geen plotselinge ramp. Het is een proces. Het begint met taal: “illegaal”, “veiligelander”, “ongewenst element”. Daarna komen de regels, de wetten, de bureaucratie. Uiteindelijk raakt de samenleving eraan gewend dat bepaalde groepen geen rechten meer hebben, dat hulp verboden is, dat medeleven verdacht is.

Wat we nu meemaken is precies dat proces. Niet omdat we op een-op-een dezelfde situatie hebben als in de jaren ’30, maar omdat de onderliggende logica terugkeert. De logica die zegt: sommige mensen horen er niet bij. En wie zich over hen ontfermt, kiest tegen de staat.

Wie denkt dat we met deze wet slechts ‘de orde herstellen’, ziet niet dat het recht zelf wordt ontmanteld. Want een rechtstaat zonder recht op hulp, zonder ruimte voor geweten, zonder bescherming van kwetsbaren, is geen rechtstaat meer.

De grenzen van beschaving
Er is een reden waarom de strafbaarstelling van hulpverlening in vrijwel alle Europese landen is afgeschaft of nooit is ingevoerd. Er is een reden waarom de Raad van State nog geen oordeel heeft durven geven over dit voorstel. En er is een reden waarom mensenrechtenorganisaties, kerken, juristen én gemeenten zich massaal uitspreken tegen deze wet. Die reden is simpel: we tasten de fundamenten van een beschaafde samenleving aan. We verbieden compassie, empathie. We onderdrukken menselijkheid. En dat alles onder het mom van ‘controle’ en ‘handhaving’.

Wat nu?
De Eerste Kamer moet deze wet blokkeren. Niet uit politieke berekening, maar uit morele plicht. Gemeenten moeten weigeren om dit beleid uit te voeren. En burgers, wij allemaal, moeten onze stem verheffen. Niet alleen voor de mensen zonder papieren, maar voor onszelf. Voor wie we willen zijn. Voor de samenleving die we nog hopen te behouden.

Wie vandaag zwijgt, zal zich morgen moeten afvragen: waar stond ik, toen hulp en medemenselijkheid strafbaar werd?