Femicide is de meest voorspelbare moord en wordt het minst voorkomen

In Rotterdam vond zondagmiddag een indrukwekkend protest tegen femicide plaats. Een verrassend grote menigte had middenin de zomervakantie gehoor gegeven aan de oproep van de nieuwe Dolle Mina’s, de heroprichting van de befaamde feministische actiegroep uit de jaren ‘70, om naar het Schouwburgplein te komen. Na enkele toespraken trok de protestmars door de stad.

Een van de deelnemers droeg veelzeggend een affiche uit 1976. ‘Stop geweld tegen vrouwen’. Een halve eeuw later is het protest nog steeds nodig.

Onwillekeurig kwam er spontaan een herinnering bij me naar boven uit begin jaren ‘80 op precies deze zelfde plek. Er was een groot feest in de stad toen mijn toenmalige vriendin en ik daar, half verscholen in de struiken, een meisje zagen liggen. Ze was door drank- of drugsgebruik amper aanspreekbaar maar ze kon nog net uitbrengen dat ze verkracht was.

We verwittigden geschrokken twee politieagenten die verderop stonden. De vrouwelijke agent keek moeilijk nadat we uitlegden wat er aan de hand was. Ze wist niet wat ze met de situatie aan moest. “We kunnen haar meenemen naar bureau,” zei ze. “En dan?,” vroeg mijn vriendin, een feministe van het type ‘ik vind mannelijke geslachtsdelen wel plezierig maar er zit helaas meestal zo’n lul aan vast’. De agente haalde haar schouders op. “Dan zetten we haar in een cel.”

Onbestaanbaar. “Ik ga mee,” zei mijn vriendin en stapte mee in het busje dat inmiddels was gearriveerd om het slachtoffer af te voeren. Later vertelde ze dat ze op het bureau inderdaad had weten te voorkomen dat de meid in een cel was gezet. In plaats daarvan belandde ze in een apart kamertje. “Er was gewoon geen andere optie, zeiden ze. Het Crisiscentrum neemt geen dronken mensen op.”

Ik vermoed dat die situatie nu anders aangepakt zal worden. Of laat ik eerlijk zijn, ik hoop dat het zo is. Want als het gaat om geweld tegen vrouwen, tart de werkelijkheid vaak iedere verbeelding. Femicide heeft heel vaak het karakter van een aangekondigde dood. De dader maakt duidelijk dat hij het gaat doen, dreigt er mee. Maar niemand treedt op. Instanties werken langs elkaar heen. En de samenleving vindt het acceptabel dat vrouwen zich moeten verstoppen in Blijf van m’n Lijfhuizen terwijl de daders vrij rond blijven lopen.

Songul Mutluer, Kamerlid voor GL-PvdA, riep tijdens het protest op tot strafbaarstelling van psychisch geweld, daar begint het immers vaak mee. In ongeïnformeerde kringen wordt femicide vaak afgedaan als ‘cultuurgerelateerd’, een keurige term voor een racistische kijk op het geweld, maar in de praktijk is niets minder waar. Femicideplegers vind je in alle lagen en delen van de bevolking. Dat bleek ook uit het verpletterende relaas van de vader van Sanne. Zij werd in 2023 op 31-jarige leeftijd vermoord door haar ex-partner Frank, een politieagent die voor hij haar ombracht haar eerst nog seksueel misbruikte.

Tanya Hoogwerf, oud-gemeenteraadslid van Leefbaar Rotterdam, wees er op dat Nederland in de top 3 staat van Europese landen met de meeste gevallen van femicide. “Net als iedere vrouw ben ik van kinds af aan gewaarschuwd - ‘Pas op met wat je zegt, waar je heengaat, wat je aantrekt’ - maar je wordt er niet voor gewaarschuwd dat de dader achter je eigen voordeur zit.” Ze pleitte voor het erkennen van ‘non-lethale verwurging’ als poging tot moord. Ik moet bekennen dat ik niet eens wist dat het niet zo gezien wordt. Terwijl daar volop aanleiding voor is. In Nederland is iedere 8 dagen een vrouw slachtoffer van femicide maar het aantal pogingen is een veelvoud daarvan. Vijf keer zoveel, minstens. Femicide, zo zei ze, is de meest voorspelbare moord.

Het begrip femicide wordt nog niet zo lang gebruikt om dit geweld aan te duiden. Bij Joop gebruikten we de term, bekend van protesten in Frankrijk en Spanje, in 2019 voor het eerst na een moord in Vlaardingen. Een doorgewinterde feministe die we raadpleegden had zelfs geen idee waar het om ging. Daarvoor had voor zover bekend alleen NRC er een keer melding van gemaakt.

Het laat zien hoe belangrijk het is onderwerpen te kunnen benoemen met de juiste termen. ‘Stop geweld tegen vrouwen’ is natuurlijk heel duidelijk maar stelt niet onomstotelijk een misstand aan de kaak, het kan ook om een ‘incident’ gaan. In de media wordt het onrecht vaak bedenkt met termen als 'in de relationele sfeer', 'gezinsdrama', alsof het om een ongeluk gaat.

Femicide daarentegen laat geen misverstand bestaan: een vrouw wordt vermoord in de allereerste plaats omdat ze vrouw is. Daar schuilt een heel systeem achter, een hele manier van denken. Met als belangrijkste kenmerk dat vrouwen als bezit worden beschouwd. ‘Jij bent van mij’ is een veelgebruikte kreet van de daders en nee, die is niet lief bedoeld.

Met liefde, passie en dat soort gevoelens heeft femicide niets te maken. Alleen maar met het idee van een man dat hij kan doen wat hij wil met de ander, omdat ze nu eenmaal een vrouw is. Dan weet je meteen waar de verandering noodzakelijk is. Helaas gebeurt er op dat gebied nog steeds te weinig. En ook daar is maar een reden voor: de slachtoffers zijn geen mannen.