Femke Halsema als Zomergast, de verpersoonlijking van hoop in politieke en bestuurlijke waardigheid

... maar het gesprek had wel wat dieper mogen gaan

De Zomergasten aflevering met Femke Halsema was voor ieder die om de staat van de liberale democratie in Nederland geeft een verademing. Na een turbulente politieke week (een Kamermeerderheid die genocide in Gaza blijft ontkennen, NSC die alsnog zich schaamde hiervoor en afhaakte) en ook het diep trieste bericht over de brute moord op het 17-jarig meisje Lisa, konden we wel wat hoop gebruiken. En hoop over de toekomst van ons land, kreeg de kijker dankzij deze tv-rit met een weldenkend politica.

Het benauwende en gênante late night show optreden van vele populistische politici en andere praatjesmakers had even plaatst gemaakt voor een weldenkende stem op de buis. We zaten dankzij de VPRO aan tafel met een waardige politica-bestuurder, gedegen en moedig genoeg om de dilemma’s van onze tijd (en ook nog de eigen kwetsbaarheid) de revue te laten passeren. Halsema nodigde iedereen uit om in deze door en door gepolariseerde tijd de kakofonie van het eigen gelijk achter zich te laten, dieper te gaan, naar de pijn die al een tijd door de samenleving waart, en daar in het erkennen van ieders pijn te pogen elkaar opnieuw te vinden.

Haar oproep tot empathie, met de joodse Nederlanders, met de Neder-moslims, en haar realistisch eerlijkd verhaal over grootstedelijk leven - ‘in een stad is altijd roering’, ‘in de jaren tachtig hadden we tanks in de straten van Amsterdam’ - staat lijnrecht tegenover het polariserende simplisme aan de tafels van de late-night shows. Haar rijpe bestuurlijke houding gaat dwars in tegen het armzalige repertoire van conflictueuze populistische politici.

Het is niet voor niets dat Wilders en de zijnen Halsema zo haten. Zij is de verpersoonlijking van hoe politiek bedrijven anders en waardiger kan. En zij is een vrouw. Dat moet gezegd. Net zoals het er met die andere sterke politica Sigrid Kaag aan toeging, wordt ook tegen Halsema opmerkelijk vaak misogynie als munitie ingezet, om haar uit de politieke arena te verjagen. Kaag was een “heks” (X 2021) aldus Wilders en een ‘verrader’ (tijdens verkiezingsdebat eveneens 2012). En Halsema mocht samen met het “tuig” dat had 'gejuicht voor Hamas' na 7 oktober, het land uit (X 2023).

Wie met wat meer historische en cyclische wijsheid hiernaar kijkt herkent een patroon. Het is een archaïsch misogyn beeld dat telkens opduikt in tijden van norm-onzekerheid en socioculturele transformatie. Naast de Ander en de andersdenkenden moeten vooral de vrouwen het ontgelden. Vrouwen die, door hun representatie/handelen of gewoon door hun anders zijn, in staat blijken om de culturele hegemonie van het verroeste narratief in twijfel te trekken. Zie ruim drie eeuwen bloedige heksenvervolgingsgeschiedenis in Europa, op de drempel naar de moderne tijd.

Halsema benoemde het: ‘In Nederland is het gezicht van de macht een man’. Ze raakte het aan door een speechfragment van Margaret Thatcher laten zien, die in een schitterend retorische beweging uit de door mannelijke tegenstanders bedachte minzame rijtje bijnamen voor haar een krachtig politiek zwaard smeedde. Maar Halsema ging er niet dieper op in waarom de op papier geldende gelijkwaardigheid van man en vrouw in Nederland nog altijd de facto zo onder druk staat? Hoe de comeback en populariteit van misogyne retoriek in de Westerse politieke arena, of het om Hillary Clinton gaat, Sigrid Kaag of Halsema zelf, te duiden?

En zo ging het de hele avond door, vele rake en soms ontroerende fragmenten die een opening konden zijn naar het gesprek over de grote vragen waarmee we zo aan het worstelen zijn in deze tijd. Maar een moedige duik naar verdieping beef uit. Het moet gezegd, de inmiddels voorspelbare drang van interviewer Griet Op de Beeck om de gespreksgenoot telkens weer richting de sofa van Freud te begeleiden hielp ook niet echt, maar verjaagde Halsema juist, op naar het volgend onderwerp, het volgende fragment.

Om nog een voorbeeld te noemen: terecht kwam 9/11 als kantelmoment in de Westerse democratieën uitgebreid in beeld en ter sprake. De hoerastemming van “End of History” na de Val van de Muur maakte toen definitief plaats voor het angstbeeld van de nieuwe oorlogen, globalisering veranderde van gezicht, van een feest naar een nachtmerrie in wording, en in Nederland werden de Ahmed’s en Fatimas niet meer begroet als de buren maar bezien als potentiële vijfde colonne van Bin Laden van deze wereld.

Maar hoe kon het toch dat die twee vliegtuigen een doorslaggevend barst konden slaan in de Westerse democratieën, met bijna 23 jaar later nog fascistische tendensen, van het kleine Nederland tot aan het grote Amerika in volle bloei? Welk islamofobische onderstroom in Nederland openbaarde zich en waarom? De uitdaging van dieper hierop in te gaan ging zij niet aan.

Dat was jammer, want Halsema is geen doorsnee bestuurder, zij is ook een intellectueel. Zij is in haar denken medegevormd door zich in het laatste decennium van de vorige eeuw lang en intensief te begeven in de intellectuele gremia van Amsterdam, van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, de Wiardi Beckman Stichting, tot en met de intellectuele redactie van debatcentrum de Balie. In de kringen dus waar men zich met de grote vragen bezighield. Maar de denker Halsema en de zelfreflectie van die denker op wat zij en de linkse culturele elite van Amsterdam toentertijd niet hadden zien aankomen en waarom men het niet had zien aankomen, raakte ze evenmin aan.

Ik denk dat we in deze turbulente tijd toch meer te oogsten hadden tijdens deze zomergasten. Een wat meer verdiepend gesprek met de politica, de bestuurder en denker Halsema over hoe we een pad naar de hoop kunnen uitstippelen had geholpen. Die hoop dat ze elegant een pleidooi hield aan de hand van het prachtige finale fragment met een bewogen brief van Nick Cave, tegen de donkere wolken van het cynisme in.