Geen Ja, geen Nee, geen Klimaatverandering

Aan mij de eer om de top drie kanshebbers bekend te maken in het spel ‘Geen Ja, geen Nee, geen Klimaatverandering’ dat deze zomer door nieuwsredacties wordt gespeeld. Voor wie onder een steen heeft geleefd: deze competitie is gebaseerd op het ouderwetse radiospelletje ‘Geen Ja, geen Nee’ waarin kandidaten door de presentator werden geïnterviewd. De winnaar was de kandidaat die het langst de woorden ‘ja’ en ‘nee’ wist te vermijden. In de versie van 2024 is hier een element aan toegevoegd: de nieuwsredactie die het langst het woord ‘klimaatverandering’ weet te vermijden in berichtgeving over klimaatverandering, wint twee tickets voor Taylor Swift.

De eerste kanshebber is de NOS-berichtgeving over orkaan Beryl. Dit was de vroegste orkaan van deze sterkte ooit gemeten. Het KNMI geeft aan “Deze veranderingen hangen bijvoorbeeld samen met een hogere zeewatertemperatuur waar orkanen meer energie uit kunnen halen (door hogere verdamping en de energie die vrijkomt als die waterdamp weer condenseert). Klimaatverandering leidt zo tot hogere windsnelheden in de meest extreme stormen.” Het was dus best een uitdaging om het woord klimaatverandering te vermijden. Immers betekent klimaatverandering letterlijk dat het weer structureel verandert.

Het zou ook voor de hand liggen om lezers te informeren dat als we willen voorkomen dat orkanen nog krachtiger worden, het geen slecht idee zou zijn om te stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen. Hoe loste NOS dit op? Benoem een tussenliggende oorzaak en stop daar: in dit geval de recordwarmte van de oceaan. Je kunt deze berichtgeving zelfs wat luchtiger maken door het als een competitie te behandelen: “Bovendien groeide Beryl in slechts 42 uur uit van een tropische depressie naar een grote orkaan, iets wat slechts zes andere orkanen eerder lukte.” Beryl lukte wat andere orkanen niet gelukt is, en ‘versloeg’ die andere orkanen.

Toch staat dit artikel op plek drie. Want hoe slim moet je zijn om het woord klimaatverandering te vermijden in een item over Nederlanders die minder in het buitenland op vakantie gaan uit angst voor extreem weer? De NOS-redactie draait haar hand er niet voor om. Je hebt het er gewoon niet over. De bosbranden, hittegolven en overstromingen waardoor toeristen moesten evacueren behandel je gewoon als een natuurfenomeen. Waarom denken Nederlanders dat de kans op extreem weer op hun vakantiebestemming toeneemt deze zomer? Stel de vraag niet en je hoeft hem ook niet te beantwoorden. Vooral de bonuspunten voor het wel benoemen dat meer Nederlanders gaan vliegen, maakt dat dit item voorlopig op plek twee staat.

Maar je hebt winnaars en je hebt winnaars. Want stel, je hebt alle elementen van voorgaande items die het wel heel lastig maken om klimaatverandering niet te benoemen. En dan gaat je item ook nog eens direct over gevaarlijke recordtemperaturen. Hoe maak je daar een artikel over zonder het verboden woord te gebruiken?

De eerste tip ligt voor de hand. Neem je zelf als NOS-redacteur voor om het woord klimaatverandering niet te gebruiken tenzij het echt niet anders kan. Laat je desnoods inspireren door het dossier ‘Het klimaat verandert’ op de NOS-site. Dit dossier is voor het laatst bijgewerkt op woensdag 29 mei, dus het is al ruim een maand gelukt. En het spreekt voor zich dat je de website van het KNMI moet blokkeren op de redactie-computers, want daar staan allerlei feiten over temperatuurrecords die je zouden kunnen verleiden om extreme hittegolven toch aan klimaatverandering te koppelen.

Leer ook van fouten: als je in een eerder artikel al hebt geschreven ‘Hoewel de temperaturen an sich waarschijnlijk geen records gaan breken, zegt een klimaatwetenschapper tegen persbureau AP, dat deze hittegolf in veel gevallen ingrijpender en gevaarlijker dan ooit zal zijn.’ Laat je dan niet verleiden om hieraan te refereren als er een paar dagen later toch records worden gebroken. En bovenal, het woord ‘klimaatwetenschapper’ schuurt al tegen ‘klimaatverandering’ aan. Dus noem ze in dit artikel 'meteorologen'.

Maar nu komen de echte pro-tips. Want moet je niets over de oorzaken van de temperatuurrecords zeggen? Ja en nee. Je kunt altijd een drogreden inzetten. De NOS zou niet wegkomen met een kop als “Wereldrecord Hassan door ‘heel snel rennen’”, “Lawine in Zwitserland door ‘vallende stenen’”, of “Grootste concert Taylor Swift ooit door ‘veel concertgangers’”. Maar hier hebben we het over klimaatverandering - zonder het erover te hebben natuurlijk - dus je komt makkelijk weg met cirkelredeneringen. Maak er gewoon van: "Temperatuurrecords in de VS door gevaarlijke hitte.” Er worden temperatuurrecords gebroken in de VS. Hoe komt dit? Omdat het heel warm is. Waarom is het zo warm? Omdat er temperatuurrecords worden gebroken. Nu wordt meteen duidelijk waarom de NOS-berichtgeving over Orkaan Beryl slechts de derde plaats behaalde. Beter was geweest “Beryl vroegste orkaan van een na hoogste categorie door combinatie van windsnelheid en datum”. Want dan voorkom je dat mensen zich gaan afvragen waarom het ook de zee lukt om de temperaturen van eerdere jaren te verslaan.

Is "Temperatuurrecords in de VS door gevaarlijke hitte” goed voor een eerste plek in Geen Ja, geen Nee, geen Klimaatverandering? Om alle twijfel weg te nemen, voegde deze NOS-redacteur nog een laatste stap toe. De laatste twee woorden van de titel zouden kunnen impliceren dat de NOS zelf temperaturen van 47C gevaarlijk noemt. Vooral ook omdat in het artikel al staat genoemd dat meerdere mensen naar het ziekenhuis moesten en een 10-jarig jongetje aan de hitte overleed. De kunstgreep is even simpel als doeltreffend: zet ‘gevaarlijke hitte’ gewoon tussen aanhalingstekens. Daarmee distantieer je je als nieuwsorganisatie van dit soort subjectieve uitspraken, en neem je elke twijfel weg dat je in berichtgeving over klimaatverandering benoemt dat het hier om klimaatverandering gaat. Vergeet trouwens ook de beeldredactie niet: in plaats van mensen in ziekenhuizen, overleden tieners of bouwvakkers in de brandende zon past het in de lange NOS-traditie om een vrolijke strandfoto met mensen in een koele zee te plaatsen.

Voorlopig zijn de tickets voor Taylor Swift voor deze redacteur gereserveerd. De competitie duurt nog de hele zomer, en hoewel de kans op extreem weer enorm is (veroorzaakt door buitengewone weersomstandigheden, die op hun beurt worden veroorzaakt door records in relatie tot de luchtgesteldheid) lijkt me dit moeilijk te overtreffen.

Waarom Taylor Swift, zult u zich afvragen? Dat is een beetje een inside joke. Swift is de “koningin van de aandacht”. In de afgelopen weken met recordorkanen, recordhittegolven en overstromingen heeft de NOS al acht items aan haar concert in Amsterdam gewijd. Niet alleen heeft Swift een van de grootste CO2-voetafdrukken ter wereld, haar fans zijn ook degenen die de ergste gevolgen van klimaatverandering gaan ondervinden. Swift is het rolmodel voor nieuwsredacties als het gaat om klimaatstilte. Om Katja Herbers’ te parafraseren toen ze tweette ‘Ik wou dat Taylor Swift verliefd was op een klimaatwetenschapper’: ik wou dat de NOS een klimaatwetenschapper in dienst had.