Gemeente Den Haag, pas het slavernijmonument aan nu het nog kan

Afgelopen maart schreef ik het opinieartikel “Dat er geen monument komt voor slachtoffers slavernij in de Oost is een dolkstoot in de rug van de nazaten”, dat op Joop.nl gepubliceerd is. De gemeente Den Haag had besloten om een slavernijmonument op te zetten en stelde daar via Stroom Den Haag (actief centrum voor beeldende kunst en architectuur) een commissie voor in. Het advies was om het gehele slavernij- en koloniale verleden van Den Haag in één herdenkingsmonument samen te brengen. De gemeente ging daar (naar eigen zeggen vanwege een motie uit 2018) niet in mee en wilde het monument alleen voor de Trans-Atlantische slavernij plaatsen, zo bleek uit een gesprek met verantwoordelijk wethouder Mariëlle Vavier en mede-indiener van de motie PvdA-raadslid Mikal Tsaggai. Volgens hen stond in de motie dat het om een monument zou moeten gaan over het Trans-Atlantische slavernijverleden. Het dictum:

‘Verzoekt het college: om in gesprek te gaan met de diverse betrokken Haagse (Afrikaanse) gemeenschappen en hun organisaties over een goede, haalbare invulling voor de herdenking van de (afschaffing van) de slavernij.’

De motie waarachter verscholen is, zegt dus niets specifieks over de Trans-Atlantische slavernij. Voor diverse belangengroepen zoals Stichting Mosaic The Hague en The Black Hague Experience maakte dit geen verschil; het monument wat er moet komen, is specifiek en alleen voor hun verleden. De ‘wrede, inhumane Trans-Atlantische slavernij is met geen enkele vorm van slavernij te vergelijken’, aldus Mosaic. ‘Het op één hoop gooien van diverse narratieven doet het leed van de slachtoffers van de trans-Atlantische slavernij tekort’ was de mening van The Black Hague Experience. Ook werd er een petitie ten behoeve van een monument voor de herdenking van exclusief de Trans-Atlantische slavernij opgesteld die ruim 500 keer ondertekend is. Wethouder Mariëlle Vavier luisterde naar de kritiek en zegde toe dat het toekomstige monument alleen om de Trans-Atlantische slavernij zou gaan. Voor de slavernij in ‘De Oost’ zou later wat gaan komen. Volgens Vavier was het een eerste stap, er zouden meerdere stappen volgen.

Ik heb drie redenen om over dit onderwerp weer een opinieartikel te schrijven. Juist nu. Mijn eerste reden hangt samen met de EO-serie ‘Geboeid - Terug naar Indonesië’, een vierdelige docu-serie over een drietal jongeren met Indische/Molukse roots die naar Indonesië gaan om hun eigen familiegeschiedenis te onderzoeken en daarmee de geschiedenis rondom het voormalige Nederlands-Indië. Mijn tweede reden hangt samen met de afgelopen verkiezingen voor de Tweede Kamer, de winnaar van de verkiezingen (de PVV met naar verwachting 37 zetels) en haar verkiezingsprogramma. Mijn laatste reden hangt samen met de tijd die sinds de omstreden stap van wethouder Vavier verstreken is en – het gebrek aan – de gemeentelijke updates ten behoeve van het monument en de herdenking van het koloniale en slavernijverleden in ‘De Oost’.

Recentelijk is de serie ‘Geboeid - terug naar Indonesië’ door de EO op NPO 3 uitgezonden. Een indrukwekkende serie met veel informatie (maar nog lang niet alles) over het land waar de roots van de deelnemers liggen. Aan bod kwamen de voorouders van de deelnemers, relevante en belangrijke locaties voor hun geschiedenis, maar ook de Nederlandse geschiedenis in het algemeen. Zo werden bijvoorbeeld ook de Banda-eilanden bezocht, voor velen een onbekende pagina in de duistere geschiedenis van Nederland en de VOC. De VOC ging, in een poging het monopolie op de handel in nootmuskaat en foelie in handen te krijgen, hier in 1621 als een dolle tekeer. Op Banda Neira woonden toentertijd zo’n 10.000 mensen, minimaal 8.000 mensen werden door de militaire acties onder leiding van Jan Pieterszoon Coen gedood; een genocide. De rest werd verjaagd of tot slaaf gemaakt en daarmee gedwongen om voor de Nederlanders op de perken (plantages) te werken. Om het ‘personeelsbestand’ weer aan te vullen, werden van andere eilanden binnen de Indonesische archipel en uit de kustgebieden van India en China meer tot slaafgemaakten aangevoerd. Laat het op u inwerken: in 1621 waren de Banda-eilanden de locatie waar een genocide verricht werd om de plantages in handen te krijgen en met inzet van tot slaaf gemaakten het monopolie in nootmuskaat en foelie in handen te krijgen, nog voor de WIC zich op de handel in tot slaafgemaakten ging toeleggen.

Mijn tweede reden is dat de PVV is recentelijk de grootste partij geworden. Voor velen een grote schok, getuige onder andere de samenkomsten in bijvoorbeeld Utrecht en Amsterdam, waar mensen bij elkaar steun zochten in de onzekerheid en angst die de keuze voor de PVV met zich meebracht. De reden dat de PVV voor mij in dit stuk relevant is, is het verkiezingsprogramma van de afgelopen verkiezingen. Op pagina 29 kunt u de volgende passage lezen:

‘Wij zijn trots op onze cultuur, identiteit en tradities. Die moeten we dan ook behouden. Niet uitwissen. De linkse haat waarin helden uit onze geschiedenis worden beschimpt wordt beëindigd. De excuses voor het slavernijverleden en de politionele acties, zoals gedaan door de Koning, worden ingetrokken.’

Dit betekent volgens de PVV dat er geen eerlijk woord gezegd kan worden over bijvoorbeeld de genocide op de Banda-eilanden, verricht door J.P. Coen, en dat er alleen positief naar het verleden gekeken moet worden. De huidige rijkdom en hoge levensstandaard komen voort uit de ‘Gouden Eeuw’. Dat deze gedreven is door onder andere de handel in specerijen en tot slaaf gemaakten mag niet genoemd worden. Elk eerlijk woord is linkse haat en inbreuk op de Nederlandse cultuur, identiteit en tradities, volgens de PVV. De schaduwzijde van onze rijkdom en daarmee de werkelijkheid dient verbloemd, verzwegen en verborgen te worden.

Voor mijn derde reden kom ik weer terug op de gemeente Den Haag en het lokale beleid. Inmiddels zijn er drie kunstenaars geselecteerd die een ontwerp maken voor het monument dat op het Lange Voorhout ter hoogte van Escher in het Paleis geplaatst moet gaan worden. Er is nog geen update gekomen over een mogelijkheid tot herdenken van de koloniale en slavernijgeschiedenis in ‘De Oost’. Ik heb in de afgelopen maanden met verschillende mensen gesproken over het monument. Dan kunt u denken aan ambtenaren van de gemeente Den Haag, filmmakers en deskundigen op het gebied van de Nederlands-Indische geschiedenis. Zo sprak ik een ambtenaar die binnen de gemeente Den Haag zich flink heeft ingezet omtrent het koloniale en slavernijverleden.

Ik viel spreekwoordelijk van mijn stoel toen bleek dat een ambtenaar Emancipatie en Inclusie niet bekend was met de wrede en inhumane geschiedenis van Nederland in ‘De Oost’ en Zuid-Afrika. Ook daar werden mensen opgesloten, geketend, gedwongen om in mijnen en havens en op plantages te werken, verminkt, verkracht, gebrandmerkt en/of vermoord. Dat de Nederlandse handel in tot slaafgemaakten en slavernij in ‘De Oost’ op de Banda eilanden begon: ook onbekend. Om dan nog maar te zwijgen over de tot 1,1 miljoen mensen die in voormalig Nederlands Indië verhandeld werden en in Zuid-Afrika zo’n 50.000 mensen onder Nederlandse vlag. Slavernij onder Nederlandse vlag kwam pas in 1914 in Samosir, een eiland binnen Sumatra, ten einde. Daarmee begon en eindigde de slavernij en handel in tot slaafgemaakten onder Nederlandse vlag in hedendaags Indonesië. En als de verantwoordelijke ambtenaren al kennis in dit dossier ontberen, hoe borg je dan goed beleid?

Drie kunstenaars zijn nu nog bezig met hun ontwerpvoorstel voor het monument en dat zou betekenen dat de opdracht nog veranderd kan worden. Nu kunnen we nog op tijd zijn. Met de mogelijkheid dat de PVV straks de teugels in handen heeft, bestaat er een kans dat er geen Haags monument voor het herdenken van het verleden in voormalig Nederlands Indië kan gaan komen. Dat zij blijvend achtergesteld blijven worden in de herdenking en erkenning van hun geschiedenis.

Ik roep de gemeente dan ook op: kies niet fragmentarisch, maar kies voor een monument waarin het Haagse koloniale en slavernij verhaal verteld wordt. Plaats het leed van de één niet boven het leed van een ander. Pas het aan, nu het nog kan!