Genocide als collateral damage van onze democratische machtsstructuur

Eigen positie eerst is het uitgangspunt van de meeste mensen met een machtspositie in onze samenleving. Zij zullen eerder recht praten wat krom is, zoals bij de genocide in Gaza het geval is.

Gisteren kwamen er 100.000 mensen bij elkaar in Den Haag om te demonstreren tegen de genocide die gaande is in Gaza. De grootste demonstratie in 20 jaar, volgens OXFAM Novib, een van de organisatoren. Binnen onze democratie is demonstreren een van de geoorloofde vormen van protest, van het laten horen van een tegengeluid, een protest tegen het beleid van de politiek. In dit geval het beleid van een kabinet dat niet alleen een genocide gedoogt, maar dit ook nog daadwerkelijk ondersteunde door het leveren van onderdelen voor F35-gevechtsvliegtuigen, die door Israël worden ingezet in Gaza. Tot tweemaal toe moest de rechter het kabinet tot de orde roepen, waardoor er nu sprake is van een exportstop.

Meer dan de helft van de burgers in Nederland vindt dat de regering kritischer moet zijn ten opzichte van Israël, een rode streep moet trekken en moet zeggen; tot hier en niet verder. Stop met de oorlog in Gaza. De rode streep staat symbool voor het innemen van een moreel standpunt. En precies dat innemen van een moreel standpunt is zeer ingewikkeld in een democratie waarin we leven, met name in symbiose met een neoliberale economie, waardoor we afhankelijk zijn van onze betaalde baan om te kunnen leven. En gehecht zijn aan de welvaart en luxe die dat met zich meebrengt.

Mensen met positie in onze maatschappij, zoals politici, zullen niet zo makkelijk een moreel standpunt innemen, omdat dit in veel gevallen hun baan in gevaar brengt. Aan een positie zit macht gekoppeld, waarbij verschillende belangen een grote rol spelen. Het innemen van een moreel standpunt brengt deze belangen, die vaak internationaal zijn, in gevaar. Dat risico zijn niet veel mensen in een positie bereid om te nemen. Eigen positie eerst is het uitgangspunt van de meeste mensen met een machtspositie in onze samenleving. Zij zullen eerder recht praten wat krom is (cognitieve dissonantie), zoals in het geval van de genocide in Gaza in hoge mate gebeurt. Een goed voorbeeld is de eerdergenoemde export van vliegtuigonderdelen naar Israël. Ondanks waarschuwingen van ambtenaren over mogelijke betrokkenheid bij oorlogsmisdaden, gaf onze regering toestemming voor export van de F35-onderdelen. Deze beslissing werd genomen uit vrees voor schade aan de diplomatieke relaties met Israël en de Verenigde Staten.

Deze onmacht vanuit onze democratische machtsstructuur werd ik me pijnlijk bewust door een discussie die ik had op LinkedIn met Mildred Hofkes. Zij is deskundige op het gebied van leiderschap en heeft meer dan 30K volgers. Ze schreef dit in een post: We moeten durven benoemen. Ik steun daarom onze minister van buitenlandse zaken Caspar Veldkamp in zijn poging een streep in het zand te zetten en de Europees samenwerking met Israël op te schorten, zolang er geen onderzoek naar de schending van mensenrechten wordt uitgevoerd. Ik gaf daarop een misschien niet  zo’n vriendelijke reactie.

Wat ben je toch braaf, politiek correct en in het midden van alles Mildred Hofkes. Wat minister Veldkamp doet is het imago van dit kabinet schoonpoetsen, zoals Shell dat ook doet met zijn zogenaamd duurzaam beleid. Zoals The Voice dat ook doet na het grensoverschrijdend gedrag. Al die manieren om niet de kern te benoemen, om niet werkelijk een moreel standpunt in te nemen, die manieren die zou je toch moeten herkennen als deskundige in goed bestuur. Ook al staat de wereld in de fik en wordt er overduidelijk genocide gepleegd, niemand met positie brandt zijn vingers eraan uit angst voor zijn eigen positie, lekkere leventje etc. We kleuren wat binnen de marge, dat is het.

Haar reactie is opmerkelijk en tegelijkertijd kenmerkend voor de onmacht om vanuit onze democratische machtsstructuren adequaat te reageren op een genocide zoals die nu plaatsvindt in Gaza. Dank voor je reactie, maar ik ben het (totaal) niet met je eens. Was Goed Bestuur binnen een democratie maar zo zwart/wit, dat is het natuurlijk niet en dat kun je zelf ook zien als je de dagelijkse realiteit volgt. Wat jij beschrijft gaat over een autocratie, waarin een alleenheerser alles kan bepalen. Waar ik het wel mee eens ben met je is dat iedere bestuurder voor zichzelf wel een helder standpunt kan innemen met een rechte rug, en als hij/zij daar de meerderheid niet voor mee krijgt dan daar consequenties aan verbindt. We zullen zien hoe dapper minister Caspar Veldkamp zich de komende week opstelt en hoe sterk de eenheid van Kabinet is in Nederland om vanaf nu een duidelijk tegenstem te laten klinken tegen de Israëlische overheid.

Hofkes duidt het innemen van een moreel standpunt als zwart-wit denken en autocratisch. In een keer werd ik me bewust van onze grote collectieve onmacht om vanuit een democratische machtsstructuur goed te kunnen reageren op een menselijk drama zoals een genocide. Veel mensen zullen hun handen niet willen branden aan hun geweten dat zegt; hier klopt iets niet. Ze zullen hun eigen positie, hun eigen baan en carrière voor laten gaan. Dat feit maakt dat we vanuit onze huidige democratie gekoppeld aan een neoliberale economie zeer onmachtig zijn als het gaat over misdaden tegen de menselijkheid, zoals dit bij een genocide het geval is. En dat vraagt niet om nuance, maar om een dikke rode streep. Zeker als we trouw willen zijn aan wat we telkens op Bevrijdingsdag herhalen; dit nooit meer.

Men zegt wel dat 100.000 demonstranten 10-20x de mensen vertegenwoordigt die hetzelfde standpunt innemen maar thuisblijven. In dit geval het morele standpunt en de boodschap; stop met de genocide in Gaza. Dat zijn 1 tot 2 miljoen mensen. Dit gekoppeld aan het percentage van meer dan de helft van de Nederlanders die vindt dat de regering zich kritischer moet opstellen ten aanzien van Israël, dat is een behoorlijk duidelijk signaal van onderop. De vraag is natuurlijk of de huidige extreemrechtse regering bereid is te luisteren naar dit groot aantal zetels protest en tegengeluid. Dit kabinet wil eigenlijk het recht tot demonstreren aan banden leggen, dus dat lijkt weinig hoopvol. Dat is dus het punt en de grote onmacht; als we met z’n allen moeten wachten totdat er binnen onze democratische structuren en protocollen een antwoord op oorlogsmisdaden wordt geformuleerd, dan is de genocide en uitzuivering van een volk reeds geschied. En kunnen we dit weer jaarlijks braaf herdenken en met z’n allen uitspreken; dit nooit meer.

Nogmaals; het maakt iets duidelijk van de grote onmacht van onze democratie en de noodzaak tot hervorming ervan. Autocratie is voor mij hierop geen antwoord, wat wel een duidelijk signaal is om onze samenleving en democratie structureel te hervormen. De vraag is dus: zijn we vrijwillig bereid om onze machtspositie, de rijkdom en luxe die daaraan is gekoppeld los te laten om opnieuw, van onderop onze samenleving vorm te geven? Door besluitvorming aan de hand van bijvoorbeeld burgerraden minder afhankelijk te maken van mensen met een machtspositie. Als we niet bereid zijn onze democratie structureel te hervormen, dan worden deze grote menselijke rampen zoals een genocide ingecalculeerd als collateral damage omdat we de bestaande machtsstructuren weigeren los te laten. En lopen tienduizenden hartenkreten van demonstranten hierop stuk.