Genocideverdrag verplicht Nederland nu in te grijpen in Gaza, maar niet alleen daar

Wie aandacht vragen voor andere bloedbaden dan dat in Gaza, wordt door pro-Palestijnse kring vaak beschuldigd van Whataboutism. Je probeert de aandacht af te leiden door over een andere oorlog te beginnen. Ook is er de zonde van bothsideism. Je hebt volgehouden dat Israël en Hamas elk op hun eigen manier verantwoordelijkheid dragen voor de hongersnood van nu. Daarmee ontken je dat de schuld alleen en uitsluitend bij Israël ligt. Dat is natuurlijk heel erg.

Nu echter heeft de Commissie van Advies inzake Volkenrechterlijke vraagstukken (CAVV) zich zonder mer achter zowel whatboutism als bothesideism geschaard. Ze doet dat in het advies 'De verplichting van derde staten om genocide te voorkomen'.

De commissie, die uit topjuristen en hooggeleerden bestaat, heeft nagegaan welke verplichtingen Nederland zich in dit kader heeft opgelegd. Dit uit eigen beweging want de regering heeft daar niet om gevraagd. Niettemin ligt er nu een gezaghebbend stuk dat niemand in de politiek kan negeren.

De Nederlandse regering heeft het Genocideverdrag van 1948 geratificeerd. 153 andere staten hebben dat ook gedaan. Daarin zeggen zij toe op te zullen treden als zij in andere landen niet alleen genocide maar ook de dreiging van genocide waarnemen. In zulke gevallen is wegkijken geen medeplichtigheid, maar wel nalatigheid. Dat laatste is nader gespecificeerd in de Bosnische genocidezaak tegen Servië en Montenegro.

In de praktijk - zo stelt de CAVV verder - zullen staten proberen gezamenlijk te handelen, in eerste instantie om een dreigende genocide te voorkomen. Daarbij gaat het er allereerst om de feiten vast te stellen.

Wat moet er dan gebeuren? Hier komt het bekende begrip due diligence naar voren. Zeg maar bestuurlijke zorgvuldigheid. Van de regering worden adequate maatregelen verwacht maar ze mag niet beoordeeld worden op de resultaten. Het betreft hier volgens de commissie een inspanningsverplichting. Toch kunnen zulke maatregelen best ver gaan: van diplomatieke stappen tot sancties en dagvaarding voor het Internationaal Hof van Justitie, zoals Zuid-Afrika met Israël heeft gedaan.

De Commissie waarschuwt met nadruk tegen meten met twee maten. De slotalinea van het advies luidt:

"Hoewel de CAVV in dit advies alleen de verplichting tot voorkomen van genocide heeft geadresseerd, wijst de CAVV erop dat derde staten ook verplichtingen kunnen hebben om andere internationale misdrijven, zoals misdaden tegen de menselijkheid of oorlogsmisdrijven, te voorkomen. Ook dienen zij ervoor te zorgen dat zij niet medeplichtig zijn of op een andere manier bijdragen aan deze misdrijven."

Men moet zich bij het beoordelen van oorlog in derde landen dus niet blind staren op genocide. Ook massmoord die niet onder deze definitie valt, kan tot ingrijpen nopen. Volgens het Internationaal Gerechtshof betekent medeplichtigheid in dit kader een actieve handeling.

Het rapport van de CAVV komt net op tijd uit voor de vergadering van de Kamercommissie Buitenland van komende donderdag. Dat is vast niet toevallig. De Kamerleden kunnen er in lezen dat Nederland verplicht is concrete actie te ondernemen. Tegelijkertijd blijkt dat het niet bij Gaza kan blijven. Nederland heeft zich met de grote meerderheid van de staten op deze wereld verplicht overal op te treden waar zich genocide of de neiging tot genocide voordoet. Anders gaat dat ten koste van de geloofwaardigheid. Dan wordt terecht de vraag gesteld: 'Waarom wordt Israël speciaal aangepakt?' En boosaardiger: is dit een kwestie van no jews, no news? Het argument dat Nederland speciale relaties met Israël onderhoudt, gaat niet op, want daarover staat niets in het genocideverdrag.

Dit alles neemt niet weg dat Nederland hier en nu verplicht is op te treden in Gaza. En dan niet op slappe wijze zoals tot nog toe. De regering Netanyahu trekt zich van berispingen niets aan. Sla haar wel het argument uit handen dat Nederland door daadloosheid tegenover andere genocides met twee maten meet.

Lees ook dit position paper dat Marieke de Hoon en Göran Sluiter van de Universiteit van Amsterdam opstelden voor het Rondetafelgesprek dat de Commissie Buitenlandse Zaken van de Tweede Kamer op 28 mei hield. De auteurs gaan ervan uit dat de dreiging van genocide inmiddels een echte genocide is geworden. Als zodanig is het een belangrijke aanvulling op het rapport van de CAVV.

Voor het overige ben ik van mening dat het toeslagenschandaal niet uit de publieke aandacht mag verdwijnen en de affaire rond het Groninger aardgas evenmin zeker nu de laatste putten open blijven. Tevens noem ik de PVV een extreemrechtse partij.

Beluister Het Geheugenpaleis, de wekelijkse podcast van Han van der Horst en John Knieriem over politiek en geschiedenis. Nu: hoe Nederland omgaat met hongersnood.