Haat en desinfo over transgender personen klakkeloos herhaald in Nederlandse berichtgeving over moord op Charlie Kirk

Na de moord op Charlie Kirk ging de nieuwsmachine als een gek. Elk detail dat uitkwam stond meteen wereldwijd op alle nieuwssites. Veel van het nieuws dat uitkwam rond de moord, was ook gerelateerd aan transgender personen.

Het is inmiddels welbekend dat transgender personen al erg lang het doelwit zijn van desinformatie, demonisering, ophitsing en een eindeloze stroom aan haat. Daar, en ook hier. Helaas heeft dit, rond de moord op Kirk, ook de Nederlandse media bereikt. In de berichtgeving over de moord was haatvolle retoriek over trans mensen prominent aanwezig. En dat is een serieus probleem, want haatvolle en demoniserende taal in het nieuws kan serieuze en schadelijke gevolgen hebben.

Het frame van “transgender-ideologie”
Meteen na de moord op Kirk stroomde het internet vol met complottheorieën en desinformatie, waarvan veel draaide om trans mensen. Een van de eerste theorieën die ook in Nederlandse media voet aan de grond kreeg, was dat op de kogels in het gebruikte wapen teksten uit de “transgender-ideologie” zouden zijn geschreven. Dit bericht kwam origineel van de Amerikaanse krant Wall Street Journal, die de informatie kreeg van bronnen binnen een Amerikaanse overheidsinstantie.

Belangrijk om onmiddellijk te vermelden: de “transgender-ideologie” bestaat niet. De term “transgender-ideologie” is afkomstig uit de radicaalrechtse en radicaalconservatieve anti-transgender hoek. Met de term schilderen zij transgender zijn doelbewust af als een ideologie, oftewel een subjectieve overtuiging, in plaats van iets wat mensen simpelweg zijn. Dit gaat gepaard met de (onjuiste) stelling dat trans zijn niet zou bestaan en/of een keuze is. De term wordt gebruikt om haatdragende angstbeelden en complottheorieën te verspreiden, en daarmee alles aan te vallen wat trans, queer of “woke” is. Denk bijvoorbeeld aan de complottheorie dat trans mensen andere mensen “trans willen maken” (al dan niet met geheime duistere bedoelingen) en het verhaal dat kinderen met seksuele voorlichting worden “geïndoctrineerd” met “genderideologie”. Desondanks schreef de Wall Street Journal het zo op: “transgender-ideologie” op de kogels.

Al snel bleek niets van die hele claim waar te zijn. De teksten op de kogels hadden helemaal niets te maken met transgender mensen of transgender zijn. Maar toen was de schade al aangericht, want de leugen was al wereldwijd door de media gekopieerd. Inclusief in Nederland. De Volkskrant, BNR, Trouw, Nieuws en Co (NPO Radio 1), en met een halve disclaimer ook de NOS. Allemaal hebben ze het gekopieerd en gepubliceerd. Deze desinformatie is zo door heel Nederland gepompt. Bijna al deze publicaties namen ook de term “transgender-ideologie” over. Door dat te doen werd tegelijkertijd die term enorm genormaliseerd, het frame dat trans zijn een “ideologie” is versterkt en werden trans mensen als groep verdacht gemaakt. Ondanks dat het al snel niet waar bleek te zijn, staat de claim ook nog steeds op al deze nieuwssites, en ik heb ook nergens een rectificatie gezien.

Trans mensen neergezet als terroristen
Het volgende bericht over trans mensen kwam niet veel later: de partner van de schutter zou trans zijn. Over deze claim gingen ook gelijk meerdere verhalen rond, maar het bericht dat de schutter een huis deelde met een trans persoon lijkt in ieder geval wel te kloppen. Dit zou nieuwswaardig zijn omdat het volgens de Amerikaanse autoriteiten te maken zou kunnen hebben met de beweegredenen van de schutter. Maar zelfs als dit allemaal waar is en nieuwsmedia hier dan over berichten, hebben media ook een verantwoordelijkheid in hoe ze dit nieuws brengen. Want de keuze in woord- en taalgebruik heeft een enorme invloed op hoe mensen nieuws tot zich nemen.

Een ronduit stuitend voorbeeld van hoe het niet moet, kwam van RTL Nieuws. Kop: ‘Verdachte van moord op Charlie Kirk zou relatie met trans persoon hebben’. Subkop, tussen aanhalingstekens: ‘Terroristische beweging’. Zo stond het letterlijk pontificaal op de homepage. Hoe is het mogelijk dat dit door alle checks heen is gekomen?

De kop zelf is overduidelijk sensationaliserend en bevat totaal geen context over waarom deze relatie relevant zou zijn. Daardoor roept de kop ook schadelijke beelden op. Je kunt het bijvoorbeeld interpreteren alsof de relatie van de schutter met een trans persoon een teken was dat hij niet goed bij zijn hoofd was, of mogelijk gevaarlijk. Dat zou per extensie weer betekenen dat dit ook kan gelden voor andere mensen die daten met trans mensen. Een tijd na publicatie zijn de woorden “mogelijk motief” aan de hoofdkop toegevoegd, maar toen was de originele kop natuurlijk allang verspreid en vereeuwigd op sociale media.

Maar nog veel erger: deze kop en subkop zeggen vrijwel letterlijk dat trans mensen (en mensen die van hen houden) een “terroristische beweging” zouden zijn. Een subkop zegt ten slotte iets over de hoofdkop. “Moordenaar had relatie met trans persoon – dubbele punt – terroristische beweging”. Hoe anders kan ik dat interpreteren? Had echt niemand die betrokken was bij dit artikel door hoe schadelijk en gevaarlijk deze verwoording is?

De subkop “terroristische organisatie” komt van een citaat van Laura Loomer, een extreemrechtse mediapersoonlijkheid, complotdenker en iemand met invloed op Trump. Zij heeft opgeroepen om trans mensen tot terroristische organisatie te verklaren. Dat citeren in een subkop, compleet zonder context (inclusief wie het zei!), is gevaarlijk, omdat je het daarmee in feite neerzet als een soort neutraal feit.

Dit citaat werd overigens ook aangehaald en herhaald door onder andere De Telegraaf, het AD en Het Parool. Geen van hen vermeldt erbij waarom de uitspraken van deze vrouw relevant zijn en alleen Het Parool schrijft dat radicaalrechts de (toen nog) onbevestigde berichten over de partner van de schutter misbruikte om trans mensen mee aan te vallen (in plaats van haar simpelweg te citeren).

Haatdragende angstbeelden herhaald, maar niet ontkracht
Het probleem beperkt zich niet alleen tot de informatie (en desinformatie) over de verdachte. Ook de duiding van de uitspraken van Charlie Kirk ging de mist in. In het late NOS Journaal van 10 september ging het onder andere over waar Kirk op het moment van de moord over sprak. De verslaggever omschreef dat als: “massamoorden door transgenders”. Hier kwam geen enkele duiding bij over dat dit geen daadwerkelijk fenomeen of trend is, dat in de statistieken van plegers van schietpartijen in de VS trans mensen totaal in het niet vallen (minder dan 0,1 procent), of dat dit soort taalgebruik en theorieën haatvol en opruiend zijn. Wel gaf de verslaggever één losstaand voorbeeld van een trans persoon die een schietpartij heeft gepleegd, als voorbeeld van wat met de uitspraak zou zijn bedoeld.

Het NOS Journaal gebruikte gewoon de woorden “massamoorden door transgenders”, alsof dat een bekend fenomeen is en doodnormaal is om te zeggen. En als enige duiding gaven ze – zonder enige context over de totale situatie – een voorbeeld van wat “massamoorden door transgenders” zouden zijn. Hierdoor werd dat incorrecte en haatdragende angstbeeld in feite gelegitimeerd.

In het late RTL Nieuws van 16 september ging het uitgebreid over dat de partner van de schutter trans zou zijn, en ook in dit item komt de claim over massa’s aan schietpartijen langs. Citaat: ‘Vlak voor [Kirk] werd gedood, verdedigde hij de stelling dat daders van schietpartijen vaak trans zijn’. Daar mag hij het over hebben gehad en dat kun je vermelden, maar als journaal heb je dan ook de verantwoordelijkheid om erbij te zeggen dat die stelling niet waar is. Maar RTL Nieuws, net als het NOS Journaal, vermeldt dit niet. Zo blijft de suggestie open dat deze stelling waar zou kunnen zijn of zelfs waar is. Hierdoor worden trans mensen als groep verdacht gemaakt.

Dit soort retoriek in nieuwsberichten is gevaarlijk
Dit was de trend door erg veel van de berichtgeving rond de moord. Trans zijn wordt geframed als gewelddadig gedachtegoed, en trans mensen als groep worden geframed als gevaarlijke moordenaars, impliciet als groep verantwoordelijk voor de moord op Charlie Kirk en vele anderen.

Dit is niet alleen journalistiek onverantwoordelijk: dit is ronduit gevaarlijk. Het is bekend dat trans mensen massaal te maken krijgen met discriminatie. Er wordt – zeker vanuit de radicaalrechtse en radicaalconservatieve hoek – enorm veel haat gezaaid en opgehitst tegen trans mensen. Er zijn gecoördineerde desinformatiecampagnes tegen trans mensen. Discriminatie, intimidatie en geweld tegen trans mensen is een wijdverspreid probleem en neemt al jaren toe. Als je als nieuwsmedium dan gaat berichten over deze gemarginaliseerde groep mensen, dan is het van enorm belang dat je je woorden zorgvuldig kiest. Zodat je geen haatdragende frames herhaalt en normaliseert, geen desinformatie overneemt en niet – al dan niet onbedoeld – een groep mensen neerzet als mentaal gestoord, moordenaars of terroristen.

En dat is nu wel gebeurd. Door het hele Nederlands nieuwsmedialandschap. De voorbeelden in dit artikel zijn niet eens uitputtend.

Als mensen in de media de hele tijd horen over een “transgender-ideologie”, dan gaan ze uiteindelijk ook geloven dat dat echt bestaat. Als nieuwsmedia het met een feitelijke toon hebben over “massamoorden door transgenders”, dan kunnen mensen ook gaan geloven dat dat echt een structureel fenomeen is. Dat draagt bij aan een voedingsbodem voor stigmatisering, haat, discriminatie en zelfs geweld tegen trans mensen.

Nieuwsmedia moeten hier veel bewuster mee omgaan
Wat een nieuwsmedium zegt en hoe het dat brengt, heeft impact. Véél impact. Daarom heb je als nieuwsmedium niet alleen de verantwoordelijkheid om nieuws te brengen, maar ook om duiding te geven en frames te ontkrachten. De feiten verschaffen, volledig en met context. Niet radicaalrechtse frames klakkeloos herhalen. En daarin hebben Nederlandse nieuwsmedia, als het gaat om hun berichtgeving over trans mensen rond dit onderwerp, massaal gefaald.

En dat is niet eens voor het eerst. Als het gaat over berichtgeving over zaken gerelateerd aan trans mensen, zijn Nederlandse nieuwsmedia al veel vaker de mist in gegaan. Dit probleem treft ook niet alleen trans mensen: frames en haatvolle retoriek over andere gemarginaliseerde groepen belanden veel te vaak op dezelfde manier in nieuwsartikelen, en veel te vaak worden schadelijke en haatvolle uitspraken van radicaalrechtse politici één-op-één herhaald zonder ook maar één woord aan duiding over waarom die uitspraken onjuist en/of schadelijk zijn.

Naar aanleiding van deze nieuwste golf aan misinformatie deed belangenorganisatie Transgender Netwerk een oproep aan Nederlandse nieuwsmedia om hun foutieve en schadelijke berichtgeving te corrigeren, en om met hen in gesprek te gaan over hoe dit in de toekomst kan worden voorkomen. Ik roep alle Nederlandse nieuwsredacties dringend op om daarop in te gaan.

Dit soort berichtgeving is schadelijk. Dit heeft echte gevolgen voor hoe trans mensen worden gezien in de maatschappij, en daarmee ook voor de levens van trans mensen in Nederland. Het bestaan van trans mensen is geen ideologie. Trans mensen zijn niet gewelddadig of gevaarlijk. Trans mensen zijn geen terroristische groep. En het feit dat, gebaseerd op wat in het nieuws is geschreven, dat gezegd moet worden, is opnieuw een teken dat er in de berichtgeving over gemarginaliseerde groepen nog een lange weg te gaan is.