Hoe Hamas wordt gezien: verzet of terreur?

Werpen de recente gebeurtenissen in Gaza niet een scherp licht op de dubbele standaard waarmee Europese en westerse landen omgaan met moslims in het algemeen, en met Palestijnen in het bijzonder?

Moslims kunnen niet allemaal over één kam worden geschoren. De islam wordt gekenmerkt door een enorme culturele diversiteit die je zelden in andere religies of culturen aantreft. Deze diversiteit is het gevolg van de brede verspreiding en uitbreiding van de islam. In het verleden gebeurde dit onder andere door militaire veroveringen en door de reizen van handelaren in Azië, Afrika en grote delen van Europa. In de moderne tijd vond deze verspreiding ook plaats via migratie om politieke, economische of educatieve redenen. Vandaag de dag wonen moslims op vrijwel alle continenten en in de meeste landen ter wereld.

Een dergelijke diversiteit beperkt zich niet enkel tot culturele aspecten, maar strekt zich ook uit tot jurisprudentie en religiositeit, die beïnvloed worden door geografische, culturele en politieke factoren. Hierdoor zijn binnen de islam verschillende stromingen, rechtsscholen en denkrichtingen ontstaan. Sommige daarvan zijn van juridische aard, andere zijn theologisch of politiek geïnspireerd. In bepaalde gevallen komen deze dimensies samen.

Het is belangrijk op te merken dat er binnen deze diversiteit een aantal bewegingen bestaan die gerekend worden tot wat ‘politieke islam’ wordt genoemd. Sommige van deze bewegingen zijn jihadistisch van karakter, zoals Al-Qaeda, ISIS, Boko Haram en andere. Andere zijn gematigder, zoals de Moslimbroederschap, met haar verschillende afsplitsingen en politieke partijen die actief zijn in bijna alle Arabische en islamitische landen.

Sommige van deze bewegingen zijn verboden, zoals de Moslimbroederschap in Egypte en Jordanië, en Al Adl wal Ihsane in Marokko. Andere bewegingen zijn wel toegelaten, zoals de Nahda in Tunesië, de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (PJD) in Marokko, de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) in Turkije en de Vereniging voor Maatschappelijke Hervorming in Koeweit en andere.

Een van de islamitische bewegingen die al jarenlang actief is en nadrukkelijk aanwezig in de media en de politiek, is de Islamitische Verzetsbeweging, beter bekend onder de afkorting 'Hamas'. Na de gebeurtenissen van 7 oktober 2023 heeft deze beweging nog meer aandacht gekregen, vooral binnen het dagelijkse Europese en westerse discours.

Tegenwoordig lijkt vrijwel elke westerling te spreken over ‘Hamas’, maar helaas wordt de beweging vaak op een negatieve manier belicht. Ze wordt doorgaans afgeschilderd als een "terroristische" organisatie. Wat ons verbaast, is dat ook journalisten van Europese en westerse media – waaronder televisiezenders, kranten en onlineplatforms – deze negatieve beeldvorming overnemen. Dit terwijl we hen voorheen als objectieve en neutrale bronnen beschouwden.

Dit mediadiscours, dat ideologisch en politiek wordt ondersteund door verschillende westerse landen – met name de Verenigde Staten – heeft bijgedragen aan de demonisering van Hamas en het bestempelen ervan als een terroristische organisatie. Daarbij wordt er geen objectief onderscheid gemaakt tussen de historische en politieke context van Hamas en die van andere extremistische groeperingen, zoals ISIS en Boko Haram. Maar waarom zouden we Hamas niet op één lijn moeten stellen met zulke extremistische en gewelddadige bewegingen uit de Arabische regio of daarbuiten?

Deze vraag kan niet adequaat beantwoord worden zonder te verwijzen naar de historische wortels van deze beweging. Veel Europese en westerse burgers zijn zich daar onvoldoende van bewust, vaak als gevolg van de invloed van gepolitiseerde media en de nauwe verwevenheid van het westerse beleid met het Israëlische narratief. Dit wordt vaak genegeerd door westerse intellectuelen, onderzoekers, mediaprofessionals en schrijvers, van wie men zou mogen verwachten dat zij recht doen aan de Palestijnse zaak, of op zijn minst eerlijk omgaan met de voortdurende massamoorden die al bijna een eeuw plaatsvinden in Palestina en Gaza.

Deze hardvochtige onverschilligheid kan worden verklaard door verschillende factoren: de angst om beschuldigd te worden van antisemitisme, politieke of persoonlijke belangen, of de invloed van onderwijs en media. Met name de manier waarop het geschiedenisonderwijs op scholen omgaat met Palestina, de Israëlische bezetting en de Palestijnse kwestie, speelt hierin een cruciale rol.

Wanneer we de historische bronnen bestuderen, blijkt dat de Hamas-beweging geen nieuw fenomeen is. De wortels ervan reiken tientallen jaren terug, tot in de jaren dertig van de vorige eeuw, met de opkomst van de Moslimbroederschap onder leiding van Hassan al-Banna. De Palestijnse kwestie stond van meet af aan hoog op de agenda van de Moslimbroeders. Dit leidde onder meer tot de oprichting van een afdeling van de Moslimbroederschap in Jeruzalem in 1945, gevolgd door de opening van een locatie in Gaza in 1946.

In 1973 werd in Gaza de Islamitische Liefdadigheidsorganisatie opgericht, onder leiding van Ahmed Yassin. Deze organisatie fungeerde als een lokale afdeling van de Moslimbroederschap. Opmerkelijk is dat de Israëlische autoriteiten in die periode de uitbreiding van deze instelling aanmoedigden, in de hoop zo een tegengewicht te creëren tegen de seculiere Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (Fatah).

Dit wil zeggen dat de Moslimbroederschap een centrale rol speelde in de opbouw van de islamitische structuren in Palestina, en wordt algemeen beschouwd als de moederbeweging van wat we vandaag kennen als Hamas, een afkorting voor Harakat al-Muqawamah al-Islamiyyah "De Islamitische Verzetsbeweging". Hamas werd officieel opgericht in december 1987, gelijktijdig met het begin van de Eerste Intifada, die zou voortduren tot 1994.

Wanneer we de geschiedenis van de islamitische beweging in Palestina in het algemeen, en van de Islamitische Verzetsbeweging (Hamas) in het bijzonder, onder de loep nemen, wordt duidelijk dat deze niet te vergelijken is met de vele gewelddadige islamitische groeperingen die de afgelopen decennia in verschillende Arabische en islamitische landen zijn ontstaan.

Dit komt doordat – zoals blijkt uit de naam van de beweging en de oprichtingsverklaring van december 1987 – het gaat om een zuivere verzetsbeweging die is ontstaan als reactie op de Israëlische bezetting van Palestijns grondgebied.

In die zin verschilt Hamas niet van de Europese verzetsbewegingen tegen het nazisme en fascisme in de jaren veertig van de 20ste eeuw, of van de verzetsbewegingen in Noord-Afrika, andere islamitische landen, Vietnam, India, China, Zuid-Afrika, Latijns-Amerika en elders, die zich verzetten tegen het klassieke Europese en westerse kolonialisme.

Waarom wordt de Palestijnse verzetsbeweging Hamas in veel westerse kringen – zoals in de politiek en de media – vandaag de dag beschouwd als een terroristische organisatie die juridisch en economisch moet worden bestreden, en waarvan leiders, aanhangers en sympathisanten met harde hand moeten worden aangepakt? Tegelijkertijd worden oude verzetsbewegingen in schoolcurricula, academische onderzoeken en documentaires vaak geïntroduceerd als heldhaftige voorbeelden van strijd tegen onderdrukking, en hun leiders als rolmodellen voor jongeren.

Werpen de recente gebeurtenissen in Gaza niet een scherp licht op de dubbele standaard waarmee Europese en westerse landen omgaan met moslims in het algemeen, en met Palestijnen in het bijzonder? Zijn de grootschalige vernietiging, het menselijk leed, de ontheemding en de duizenden burgerdoden in Gaza geen weerlegging van het officiële Israëlische narratief, en van de geloofwaardigheid van de beleidsmakers en opiniemakers in Europa en de Verenigde Staten die dit narratief blijven ondersteunen?

Is de wereldwijde protestbeweging die we momenteel in tal van Europese en westerse steden zien niet een duidelijk teken dat de publieke opinie verschuift, en dat het onderscheid tussen dader en slachtoffer steeds helderder wordt? En vormt het feit dat 17 lidstaten van de Europese Unie recentelijk hebben ingestemd met het herzien van het associatieakkoord met Israël geen belangrijke en symbolisch krachtige tegenreactie op de Israëlische agressie en genocide?

Uit het bovenstaande blijkt als conclusie dat de recente, bloedige en tragische gebeurtenissen in Gaza — op meedogenloze en onmenselijke wijze veroorzaakt door de Israëlische oorlogsmachine, met militaire, logistieke en diplomatieke steun van de Verenigde Staten en haar bondgenoten in Europa en daarbuiten — er waarschijnlijk toe zullen leiden dat velen in Europa en het Westen het dominante, door Israël verspreide narratief over de bezette Palestijnse gebieden opnieuw zullen heroverwegen. Dat is althans wat wij verwachten, in het bijzonder van een bepaalde klasse van rationele, wijze en eervolle westerlingen. Wellicht begint dit nu werkelijkheid te worden, gezien het groeiende bewustzijn rond de Palestijnse kwestie in het algemeen, en de aard van de verzetsbeweging Hamas in het bijzonder.

De protestbewegingen die momenteel plaatsvinden in verschillende Europese hoofdsteden en steden tegen de Israëlische massamoorden in Palestina, evenals de eerste tekenen van veranderende politieke houdingen tegenover Israël, wijzen erop dat de Palestijnse kwestie mogelijk een nieuwe, positieve wending zal nemen. En zelfs als dit voorlopig nog niet zichtbaar is in het huidige Europese en westerse beleid, dan toch zeker op het niveau van publieke perceptie en bewustzijn, waar, naar mijn mening, het echte proces van verandering begint.