Hart gelag

Laatst lag ik in vol bewustzijn naar mijn hartslag te luisteren. Die prachtige machine, veilig gelegen in zijn eigen ribbenkast. De gelijkmatigheid kwam mij ineens voor als een soort wonderlijke muziek. Rustig pulserend en geheel verstild in eigen symfonische harmonie.

Wanneer zou die spier het moe worden en zijn eigenaar in de steek laten? Geen opwekkende, maar wel een onvermijdelijke bijgedachte wanneer men de werking van dit sterfelijk mechaniek beziet. Zo kwetsbaar als het menselijk lichaam in zijn geheel, zo sterk ook ons spierstelsel. Tientallen jaren rukt en trekt het aan onze botten, houdt ons overeind en bij elkaar. Wonderen kortom, waarover men uitsluitend mijmert in de geborgenheid van een warm bed, hinkend richting diepe slaap.

Zouden wij ons overdag voortdurend zo bewust zijn van ons stoffelijk gestel, dan zou onze leefwereld niet eens in de buurt komen van haar huidige vorm. De risico’s waaraan wij ons dagelijks blootstellen staan immers lijnrecht tegenover een gezond overlevingsinstinct en dat zou ons van alles weerhouden dat ons lichaam ook maar enigszins in gevaar bracht. Wij wonen op hoogten waar oorspronkelijk alleen vogels vlogen, verplaatsen ons met onmenselijk hoge snelheden, bewapenen onszelf en ge-/misbruiken ons lichaam als een stuk gereedschap waarover wij de volledige regie denken te voeren.

Een werkelijkheid waarin onze fysieke en mentale gezondheid eerste vereiste zou zijn is alleen in dromen voorstelbaar. Een oneindig zacht Elysium zonder enig obstakel of risicovolle vorm. In al zijn beschermende beperkingen waarschijnlijk ook weer een onleefbare wereld.

Puur lijfsbehoud dus, dat leven op de automatische piloot. Beteugelde angst. Of zijn onze instincten wellicht afgestompt door al die schijnveiligheid? Toch is angst een alledaagse raadsheer. Acute stress die een aanval dan wel uitval uitlokt; Vluchten of vechten. Ons brein overweegt niet anders. Blijven en overleven óf wegrennen en overleven, in de breedste zin van het woord. Lijfsbehoud, al dan niet intuïtief, is ons aller drijfveer. ‘Flight or fight’ zegt de wetenschap bondig.

Over onze angsten zong taalvirtuoos Fons Jansen al: “Iedereen is als de dood voor een ander, en verzamelt dan de bangen aan z’n kant. Gaan ze hitsen, gaan ze haten, gaan ze stoken, en ze schrijven vuile stukkies in de krant”.

In het Groot Menselijk Onvermogen ligt veel schoonheid besloten en juist in dat onvermogen kenmerkt zich zo duidelijk onze soort. De feilbaarheid die ons net zo kwetsbaar maakt als ieder ander levend wezen. Alleen ons bewustzijn is daarbij het groot onderscheidend vermogen. Tot nog toe vermoed men alleen ‘bewustzijn’ bij hogere organismen zoals mensen en mensapen. ‘Hogere primaten’, een prachtige paradox.

In elk geval is een levend wezen dat over zichzelf na kan denken een weinig voorkomend wezen. Een nog groter mysterie zijn de hersenen, een orgaan met bewustzijn én dat weet heeft van zijn omliggend lichaam. Er bestaat geen ander orgaan dat zich bewust is van zijn eigen vorm danwel werking of functie. Zoals men zijn spieren traint, zo houd een enigszins metafysische gedachtengang wellicht het brein fit. Zomaar eens een nachtgedachte.

Welterusten.