Herstel? Maar wat is er dan weggenomen?

Over vergeten grootsheid, valse herstelrituelen en de crisis van de Westerse zelfmythe.

Nederland spreekt dit jaar opnieuw over “herstel”. Rond Keti Koti worden herdenkingen georganiseerd, beleidsmakers ontwikkelen hersteltrajecten, en politici spreken over “erkenning van het slavernijverleden”. Maar nauwelijks iemand stelt de meest fundamentele vraag: wat moet er eigenlijk worden hersteld?

Zonder antwoord op die vraag is elk herstelinitiatief leeg. Je kunt niets herstellen wat je niet begrijpt. Je kunt niets terugbrengen wat je nooit werkelijk hebt erkend. En je kunt geen recht doen aan een verlies waarvan je de ware omvang weigert te zien. In het Nederlandse discours wordt slavernij vaak voorgesteld als een kwestie van onbetaalde arbeid, als een misstand in een verder progressief moderniseringsproces. Maar slavernij was geen arbeidsconflict. Het was de systematische vernietiging van een beschaving van kennis, spiritualiteit, verbondenheid, identiteit.

Deze reductie van slavernij tot economische schade is niet slechts inadequaat het is beledigend. Want wat werkelijk werd weggenomen overstijgt elk materieel kader waarin beleid, herstelbetalingen of onderwijs vandaag wordt gedacht.

De ontkenning van Afrikaanse oorsprong
Wanneer Nederlandse scholieren leren over “oude beschavingen”, wandelen ze gemoedelijk door Griekse filosofie en Romeinse architectuur. De suggestie is duidelijk: hier begon de menselijke beschaving.

Maar niemand vertelt hen dat Pythagoras zijn kennis leerde in Afrikaanse tempels. Dat de medische wetenschap, wiskunde, filosofie en astronomie al floreerden in Tamare, de oernaam voor wat wij nu “Afrika” noemen, lang vóórdat Europa bestond als geografisch of cultureel concept. Tamare betekent letterlijk: Ta (aarde), Ma (water), Re (zon).

De bibliotheek van Alexandrië? Gebouwd op Afrikaanse kennis. De “Verlichting”? Gebaseerd op kennis die via koloniale extractie uit het Afrikaanse continent werd overgenomen zonder erkenning van haar bron.

Dit is geen omissie. Het is een geheugenvernietiging. De grootste intellectuele roof in de menselijke geschiedenis is de systematische toe-eigening van Afrikaanse wijsheid en het gelijktijdig uitwissen van haar oorsprong.

Zolang Westerse onderwijssystemen deze mythe in stand houden, blijft elk herstelgesprek een farce.

Wat werkelijk werd vernietigd
De Afrikaanse mens leefde niet enkel op de aarde, hij is de aarde. En pas als anderen dit beseffen, zullen zij waarlijk kunnen landen en zichzelf kunnen doorgronden. Slavernij heeft niet alleen mensen uit hun leefomgeving geroofd; het heeft een volledige kosmologie, een diep verankerde spirituele en wetenschappelijke manier van bestaan ontworteld.

Wat ‘verloren’ ging, is niet alleen arbeid, maar een manier van zijn waarvoor de moderne wereld geen woorden heeft. Een wereldbeeld waarin mens, natuur en kosmos als één geheel werden ervaren.

En precies hier wringt het: het Nederlandse herstelbeleid behandelt nazaten van deze beschaving als ontvangers van hulp, niet als dragers van fundamentele wijsheid. Dit is de nieuwe vorm van kolonialiteit, een hersteltheater waarin de macht blijft waar ze altijd lag.

Zelfs de taal waarin over nazaten van tot slaaf gemaakten wordt gesproken, draagt de sporen van onderwerping. Termen als “zwarte mensen” of “nazaten van tot slaaf gemaakten” definiëren mensen niet door wie zij zijn, maar door wat hen is aangedaan. Deze woordenketenen verbinden identiteit aan slachtofferschap.

Maar de Afrikaanse mens is geen voortbrengsel van slavernij. Hij is de voortzetting van een kosmisch mensbeeld, een beschaving die de menselijke ontwikkeling vormgaf lang vóór Europa leerde lezen en schrijven. Deze herpositionering is geen semantisch spel. Het is een kwestie van historische en spirituele rechtvaardigheid.

De fragiele arrogantie van het Westen
Nederland worstelt met Keti Koti omdat het geconfronteerd wordt met iets dat haaks staat op zijn zelfbeeld. Het idee dat het land “ontwikkeld” is, welvarend door eigen verdienste, brokkelt af wanneer het slavernijverleden niet als incident wordt gezien, maar als fundament.

De zogenaamde “superioriteit” waarop Nederland en het Westen zich baseren, is geen natuurlijke trots. Het is een neurotisch bouwwerk, afhankelijk van de voortdurende devaluatie van het Afrikaanse. Iedere erkenning van Afrikaanse grootsheid wordt ervaren als een bedreiging, want als de wieg van beschaving in Tamare ligt, wat blijft er dan over van de Europese zelfmythe?

Het antwoord is confronterend maar bevrijdend: de mogelijkheid tot waarheid. En alleen op die waarheid kan werkelijke heelheid gebouwd worden.

Herstel als bewustzijnsrevolutie
Echt herstel vraagt geen compensatie. Het vraagt een fundamentele herziening van onze geschiedenis, van ons onderwijs, van het beeld dat Nederland van zichzelf koestert. Het vraagt dat universiteiten erkennen dat hun wetenschappelijke fundamenten niet louter Europees zijn. Het vraagt dat het Westen zijn moderniteit niet langer viert als triomf, maar onderzoekt als verlies van diepere wijsheid.

Herstel betekent niet dat “wij geven wat zij nodig hebben”, maar dat wij eindelijk erkennen wat wij onszelf ontnomen hebben door anderen te onderdrukken. Het betekent erkennen dat wat als vooruitgang werd verkocht, in werkelijkheid vaak destructie was.

De terugkeer van de allesomvattende mens
Overal ter wereld staat een nieuwe generatie op die de voorouderlijke kennis herstelt. De allesomvattende mens keert terug, niet als museumobject, maar als levende kracht. Niet als slachtoffer, maar als herinnering aan een volledigheid die het Westen vergeten is.

Nederland kan ervoor kiezen daar deel van uit te maken. Of het kan blijven hangen in halve waarheden en symbolische gebaren. Maar de tijd voor uitstel is voorbij. Keti Koti is geen herdenking alleen, het is een spiegel. En die spiegel stelt de echte vraag:

Niet: zijn wij bereid tot herstel? Maar: wat blijft er over van Nederland als het weigert werkelijk te erkennen wat werd weggenomen?