Het CDA: condoom of glijmiddel van de volgende rechtse coalitie?

Deze in eerste instantie wat vreemd klinkende titel is geïnspireerd op de meest recente aflevering van de podcast De Stemming van Vullings en Van der Wulp. Daar werd opgemerkt hoe opmerkelijk het is dat er in Nederland verschillende btw-tarieven gelden voor condooms en glijmiddel—de eerste wordt gezien als een levensbehoefte, de tweede als een luxeproduct. Een economische scheiding die misschien absurd klinkt, maar als metafoor verrassend goed past op de opmars van het CDA en de positie die de partij straks zal innemen in de volgende verkiezingen.

Want terwijl de rest van het politieke landschap stil lijkt te staan, is het CDA de enige partij die daadwerkelijk groeit. En dat zou weleens cruciaal kunnen worden.

Kijk je naar de Peilingwijzer van de afgelopen 12 maanden, dan zie je op links vrijwel geen beweging. GL/PvdA blijft stabiel op 25 zetels, D66 schommelt keurig tussen 10 en 12, en gezamenlijk blijft het linkse blok rond de 35 zetels hangen. In theorie een absurde stagnatie, gezien het rampzalige kabinet dat we hebben. Maar zo onbegrijpelijk vind ik dat niet, al is dat onderwerp voor een andere column.

Aan de rechterkant schommelt de VVD rond de 22 zetels en PVV rond de 40, en de grote verschuiving vindt vooral plaats in het politieke midden. Het CDA is in een jaar tijd gegroeid van 5 naar 15 zetels, en die winst gaat vrijwel volledig ten koste van NSC. Mocht het kabinet deze zomer vallen, dan is het niet aannemelijk dat NSC nog terugkomt. VVD en PVV zullen ook niet veel afwijken van de huidige peilingen, en dat betekent dat het CDA de sleutelpartij wordt voor welke coalitie er ook komt. En daar wordt het interessant.

Wat doet het CDA?
In dezelfde podcast werd CDA-leider Henri Bontenbal gevraagd naar zijn positie, en hij sloot voor de zoveelste keer uit dat zijn partij met de PVV in een coalitie zal gaan zitten—noch als gedoogpartner, noch als volwaardig deelnemer. Als hij bij zijn woorden blijft, is het CDA het condoom van de volgende rechtse coalitie. Als hij een tweede Maxime Verhagen blijkt te zijn, dan is het CDA het glijmiddel van kabinet Wilders II. Maar in het eerste geval betekent dit dat de VVD kleur moet bekennen: wil de VVD opnieuw met de PVV regeren, of kiest de partij voor een middenkabinet?

Een rechtse coalitie zonder het CDA wordt onmogelijk. En als de VVD toch met het CDA wil regeren, dan is een middencoalitie van VVD, CDA, D66 en GL/PvdA een realistische optie. Want een tweestrijd tussen Timmermans en Wilders gaat er niet komen. Hoe graag Timmermans dat ook zou willen, hij zal het geloofwaardig moeten maken dat hij een alternatief biedt voor Wilders. Een verkiezingsstrijd tussen Bontenbal en de VVD zou geloofwaardiger zijn, maar ook dat is niet zo relevant: CDA en VVD vissen grotendeels in dezelfde vijver.

Wat je dan overhoudt is een race tussen GL/PvdA en D66. Maar los van het feit dat ook dat communicerende vaten zijn, wordt het voor D66 cruciaal welk profiel ze kiezen.

De cruciale maanden voor D66 en GL/PvdA
Vanaf nu tot de zomer moet elk woord dat uit Bontenbals mond komt zwaar worden gewogen door GL/PvdA en D66. Waar schuift hij naartoe? Want als je goed luistert, hoor je dat het CDA zich strategisch positioneert als de middenweg tussen GL/PvdA en de VVD.

Voor D66 wordt dit een allesbepalende periode. Blijven ze op 10 à 12 zetels hangen en zijn ze tevreden met een bijrol in een kabinet? Of durven ze te stijgen naar 20 zetels en zichzelf als serieuze gesprekspartner in het midden te positioneren? En daar wringt de schoen.

Waarom laat D66 geen ander geluid horen?
Het is onbegrijpelijk dat D66 niet meer doet om dezelfde weglopers vanuit NSC aan te spreken die nu bij het CDA terechtkomen. Er liggen grote kansen op thema’s als migratie, economie, arbeid, bestaanszekerheid en goed bestuur. Maar D66 blijft hangen in een koers die niet aansluit bij de twijfelende kiezer.

De cijfers uit 2023 laten zien waar de pijn zit. Van de 24 zetels die D66 in 2021 behaalde, verloor de partij in 2023 12% aan NSC. Die kiezers zijn er nog. Ze willen alleen een beter alternatief. Dit kabinet kan elke dag vallen, en D66 weet dondersgoed dat hun huidige geluid geen aansluiting vindt bij kiezers die voor 20 zetels kunnen zorgen.

Als de partij zich net als in 2023 tevreden stelt met 10 zetels—wat niet eens gelukt is—dan hoeven ze niks te veranderen. Maar als ze niet willen eindigen als D66 in Balkenende II, dan is het nu tijd om de koers te verleggen. Want zoals het er nu uitziet, zal het CDA bepalen hoe de volgende coalitie eruit komt te zien. En als D66 niet oppast, mogen ze straks met een bescheiden zetelaantal toekijken hoe Bontenbal bepaalt welke kant het midden op gaat.